قاعده لطف و اثبات وجود امام حی صفحه 40

ظلم بر خدای تعالی.(1)

به بیان دیگر، مراد از وجوب در مسأله «وجوب علی اللّه» در اصطلاح متکلمان، آن است که فعل نیکو و متناسب با اوصاف کمالی، از جانب خداوند ترک نمی شود؛ یعنی عقل با توجه با صفات الهی، کشف می کند که صفات کمالی خداوند اقتضا دارد او چنین کاری را انجام دهد. این مطلب همان ملازمه میان صفات کمال الهی در مرحله ذات با مرحله فعل است؛ بدین معنا که آنچه متناسب با ذات الهی و صفات کمالی او است، در مرحله فعل الهی، تحقق می یابد.

رشید رضا از مفسران معاصر اهل سنت این حقیقت را مورد توجه قرار داده است. وی می گوید:

مذهب سلف صالح، حق در مسئله است. آن ها منکر وجوب نبودند و آن را به صورت مطلق نمی گفتند. مذهب آنان این است که بر خدای متعال واجب نیست، مگر آنچه او بر خود واجب و نوشته است و آنچه مقتضای صفات اوست؛ پس همان گونه که از نظر عقل، اتصاف خدا به صفات کمالی، واجب است. واجب است که بر آن صفات آنچه از متعلقات آن ها است؛ مترتّب شود مانند عدل و حکمت و رحمت. و اینکه واجب نیست بر او حکم دیگری؛ زیرا سلطانی فوق او نیست، تا بر او واجب کند.(2)

آیات متعددی از قرآن کریم دلالت دارد که خداوند، اموری را بر خود لازم کرده و از واژه «علی» استفاده نموده است. «کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَهَ»(3)؛

«کَذلِکَ حَقًّا عَلَیْنا نُنْجِ الْمُؤْمِنِینَ»(4)؛ «وَ کانَ حَقًّا عَلَیْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ»(5)؛ «وَ عَلَی اللَّهِ قَصْدُ السَّبِیلِ»(6)؛ «إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدی».(7)

تتمیم بحث

خداوند متعال به این مطلب تصریح دارد که ما به انسان ها، خوبی ها و بدی ها را الهام

1- گوهر مراد، ص348.
2- المنار، ج8، ص50.
3- سوره انعام: 54؛ «پروردگارتان، رحمت را بر خود فرض کرده است».
4- سوره یونس: 103؛ «و همین گونه، بر ما حق است که مؤمنان ]به تو[ را ]نیز[ رهایی بخشیم!».
5- سوره روم: 47؛ «و یاری مؤمنان، همواره حقّی است بر عهده ما!».
6- سوره نحل: 9؛ «و بر خداست که راه راست را ]به بندگان[ نشان دهد».
7- سوره لیل: 12؛ «به یقین هدایت کردن بر ماست».