قاعده لطف و اثبات وجود امام حی صفحه 42

درباره آن چیز حکم کرد. خدای تعالی گوید: (وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ - «سوره نساء: 58»)(1)

البته در معنای حکم، عدل، قضا و علم نیز آمده است.(2)

فراهیدی، بازگشت حکمت را به عدل و علم و حلم می داند.(3) راغب در بیان حکمت می گوید: حکمت یعنی به حقّ رسیدن با علم و عقل. سپس وی، میان حکمت الهی و حکمت انسان، چنین فرق می گذارد:

پس حکمت از جانب خدای تعالی، شناسایی اشیا و ایجاد آن ها از سوی اوست بر نهایت استواری، و حکمت از جانب انسان شناختن موجودات و انجام نیکی ها و خیرات است،(4) و این همان چیزی است که قرآن با آن لقمان را توصیف کرده است (وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الْحِکْمَهَ- «سوره لقمان: 12»).(5)

صاحب قاموس در مورد حکمت آورده است:

با مراجعه به اصل معنای کلمه، می توان به دست آورد که حکمت، یک حالت و خصیصه درک و تشخیص است که شخص به وسیله آن می تواند حق و واقعیّت را درک کند و مانع از فساد شود و کار را متقن و محکم انجام دهد؛ علی هذا حکمت، حالت نفسانی و صفت روحی است، نه شی ء خارجی؛ بلکه شی ء محکم خارجی، از نتایج حکمت است.

در مجمع، ذیل آیه 32 سوره بقره گوید: «حکمت، آن است که تو را بر امر حق که باطلی در آن نیست واقف کند».(6)

1- راغب اصفهانی، المفردات، ص248.
2- طریحی، مجمع البحرین، ج6، ص44؛ فیومی، مصباح المنیر، ج2، ص145؛ سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج 2، ص755.
3- فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج 3، ص67.
4- طریحی نیز حکمت را چنین تبیین کرده است: «الحکمه: العلم الذی یرفع الإنسان عن فعل القبیح، مستعار من حکمه اللجام و هی ما أحاط بحنک الدابه یمنعها الخروج. و الحکمه: فهم المعانی، و سمیت حکمه لأنها مانعه من الجهل»؛ (مجمع البحرین، ج 6، ص44).
5- راغب اصفهانی، المفردات، ص248.
6- قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 2، ص164. طریحی نیز می گوید: «فلان صاحب الحکمه: إذا کان متقنا للأمور»؛ (مجمع البحرین، ج 6، ص44).