قاعده لطف و اثبات وجود امام حی صفحه 9

معنای اصطلاحی

تعاریف متعددی از سوی اندیشوران علم کلام ارائه شده است که ما در فصل دوم از بخش دوم این نوشتار به آن ها خواهیم پرداخت.

ب. واژه امام

اشاره

شایع ترین واژه ای که در فرهنگ شیعه به جانشین رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم اطلاق شده، «امام» است. فراوانی استفاده از این کلمه در کتب دانشمندان شیعه که در مباحث اعتقادی درباره این مقام نگاشته شده، گواه این ادعا است. روایات و ادعیه صادر شده از پیشوایان معصوم علیهم السلام و فرهنگ عمومی شیعه نیز مؤید این مطلب است. در فرهنگ اهل سنت نیز در ابتدا واژه «خلیفه» به کار رفت و ابوبکر، خود را خلیفه پیامبر نامید و به سایر حاکمان نیز اطلاق شد؛(1) ولی تعبیر رایجی که علمای اهل سنت در کتاب های کلامی خود(2) برای جانشین پیامبر و رهبر مردم استفاده کردند، واژه «امام» است؛ از این رو لازم است این لفظ بررسی گردد و مفهوم و ماهیت آن از منظر فریقین روشن شود.

معنای لغوی

لغت شناسان عرب، این واژه را به مقتدا، پیشوا بودن و آنچه قصد می شود، معنا نموده و سپس مصادیق و کاربردهایی برای آن ذکر کرده اند؛ مانند قرآن (القرآن امام المسلمین)، پیامبر گرامی اسلام (رسول الله امام أمته و امام الأئمه)، خلیفه (الخلیفه امام الرعیه)، فرمانده سپاه (قائد الجند).(3)

راغب، این واژه را از ریشه (أ - م - م) معرفی کرده و می گوید:

امام، کسی است که به پیشوایی او در قول و فعل، اقتدا می شود و یا کتابی و چیزی

1- عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین، ج 1،ص202-221.
2- قاضی عبد الجبار، المغنی، الجزء العشرون فی الإمامه؛ غزالی، ابوحامد، الاقتصاد، الباب الثالث فی الامامه، ص147؛ آمدی، سیف الدین، أبکار الأفکار، القاعده الثامنه فی الإمامه، ج 5، ص117و غایه المرام، القانون الثامن فی الإمامه، ص308؛ رازی، فخرالدین، الأربعین، المسأله التاسعه و الثلاثون فی الإمامه، ج 2، ص255 و المحصل، القسم الرابع فی الامامه، ص573؛ تفتازانی، سعدالدین، شرح العقائد النسفیه، [الخلافه ثلاثون سنه]، [نصب الامام واجب]، ص96 و شرح المقاصد، الفصل الرابع- فی الإمامه، ج 5، ص232؛ ایجی، میرسید شریف، شرح المواقف، المرصد الرابع فی الامامه و مباحثها، ج 8، ص344.
3- ابن منظور، لسان العرب، ج1، ص212، ذیل کلمه أمم.