امام جعفر صادق: امام ششم
امام جعفر صادق فرزند ارشد امام محمد باقر است. مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابوبكر است. [1] مادر ام فروه اسماء بنت عبدالرحمن بن ابوبكر است. تولد حضرت علي بن محمد در 27 ربيع الاول سال 80 يا 83 هجري است. [2] حضرت صادق هنگام رحلت امام سجاد 15 ساله و در زمان رحلت پدر 34 ساله بودند. امام جعفر صادق از زمان كودكي هوش و ذكاوتي خارق‌العاده داشت. به طوري كه حضرت محمد باقر عليه‌السلام و ام فروه اين كودك را در دو سالگي از لحاظ تدريس مورد توجه قرار داده و مشتركا به وي درس و تعليم مي‌دادند. [3] . زماني هم جد بزرگوارش امام زين‌العابدين اين مهم را به عهده مي‌گرفت. امام جعفر صادق عليه‌السلام در 15 رجب سال 148 هجري در سن 65 يا 68 سالگي به دستور ابوجعفر منصور دوانيقي دومين خليفه عباسي مسموم گرديد و به شهادت رسيد. [4] . [ صفحه 144] روايت است كه منصور هفت بار كمر به قتل امام جعفر صادق مي‌بندد ولي هر بار چون مشيت الهي بر آن نبود از تصميم خود منصرف مي‌شود. تا اين كه آخرين بار با انگور ايشان را مسموم مي‌نمايد. امام جعفر صادق پيشواي مذهب جعفري و بزرگترين و عالي مقام‌ترين مدرس مكتب اسلام از نظر درس و بحث مي‌باشد. سفرهاي زيادي نموده كه مهمترين آن، سفر تاريخي ايشان در خدمت پدر بزرگوارشان به شام بود كه صيت علم و كمالات اين دو وارث علوم انبياء تمامي آن نواحي را فراگرفت و علماي مسيحي و يهود و ملل ديگر دانستند كه اسلام را غير از سلاطين جبار بني‌اميه حامي و حفاظي هست كه بايد معنويت را نزد آنان جست. امام جعفر صادق داراي سه زن عقدي بود: [5] . فاطمه دختر حسين اثرم 3 اولاد از اين زن به نام اسماعيل، عبدالله (عبدالله افطح)، ام فروه. ام حميده يا ام ولد 3 اولاد از اين زن به نام موسي كاظم، اسحق، محمد. ام ولدي 4 اولاد از اين زن به نام عباس، علي، اسماء، فاطمه. غير از اين سه زن عقدي حضرت يازده كنيز نيز در حباله نكاح داشت. بزرگترين اولاد امام جعفر صادق عليه‌السلام اسمعيل است كه در زمان حيات پدر درگذشت و در مدينه مدفون گرديد. [6] . شيعيان اماميه معتقدند كه خداوند امامت اسمعيل را بنا به مصلحتي نسخ فرمود و درباره او بداء حاصل گرديد. ولي گروهي (فرقه اسماعيليه) به امامت حضرت اسمعيل معترف شده اند و پنجاه ميليون اسماعيلي در هندوستان از پيروان وي هستند. پس از اسمعيل بزرگترين اولاد امام جعفر صادق عليه‌السلام عبدالله افطح است كه برخي به [ صفحه 145] سبب بزرگتر بودن او را امام دانسته و پيروان وي را افطحيه گويند. عبدالله به امامت موسي كاظم عليه‌السلام معترف نبود. [7] . عبدالله نزد پدر مقام و منزلتي نداشت، وي فقط هفتاد روز بعد از پدر زنده بود. [8] . فرزند ديگر امام جعفر صادق عليه‌السلام اسحق است. وي مردي اهل فضل و عالم بود و به طور كلي به امامت موسي كاظم عليه‌السلام معترف گرديد. [9] . زوجه اسحق نفيسه دختر حسن بن زيد بن حسن عليه‌السلام است كه در سال 208 هجري در مصر وفات يافت و همانجا مدفون گرديد. مردم مصر به ايشان اعتقاد كامل دارند و به جلالت شأن معروف است. [10] . شرح حال محمد بن جعفر عليه‌السلام در صفحات بعد خواهد آمد. عباس بن جعفر عليه‌السلام مردي زاهد و جليل و فاضل نبيل بود. عباس ابن جعفر عليه‌السلام نيز سيدي جليل القدر و راوي حديث بسيار بوده و تا زمان حضرت هادي عليه‌السلام را درك نموده است. مرحوم علامه مجلسي در بحار (جلد چهارم) از جلالت شأن اين بزرگوار نقل كرده و كليه علماي دين او را ستايش بليغ نموده‌اند.
شيعه جعفري
از زمان شهادت مولا اميرالمؤمنين تا بعد از شهادت امام سجاد موقعيت سياسي آن عصر اجازه نمي‌داد كسي رشته علوم اسلامي را به دست گرفته و تعليم دين كند و حوزه علميه از فقه اسلام تشكيل دهد. [11] . اين فرصت در اواخر زندگي امام محمد باقر عليه‌السلام پيدا شد تا بتواند تشكيل مجالس درس داده و به آموختن علوم اسلامي بپردازد و زمينه مساعدي به وجود آورد تا فرزند خلف ايشان امام جعفر صادق عليه‌السلام دانشگاه بزرگ مدينه را تأسيس و عظمت [ صفحه 146] علمي اسلام را آشكار نمايد. در اين ايام كه امويان و عباسيان در گيرودار جنگ قدرت بودند، امام ششم از فرصت استفاده نموده و در مدت بسيار كمي فرهنگ اسلامي را ميان مسلمانان دنيا منتشر ساخت. [12] . عباسيان از اين نهضت و توسعه فرهنگ اسلامي و تعاليم جعفري زماني آگاه شدند كه نفوذ علمي امام جعفر صادق در تمام ممالك اسلامي راه يافته بود. عباسيان از اين مي‌ترسيدند كه اين جنبش علمي استقلال آنان را متزلزل نمايد و براي جلوگيري از قدرت علمي حضرت و ايجاد اختلاف در دانشگاه مدينه دو نفر از شاگردان ايشان به نام‌هاي نعمان بن ثابت (مشهور به ابي‌حنيفه) و مالك بن انس را بر ضد استاد برانگيختند تا از روحانيت خاندان نبوت بكاهند. [13] . از اينجا مذاهب اربعه اهل سنت آغاز شد و پيروان عترت و طهارت را شيعه خواندند. [14] . مذهب جعفري و شهرت شيعه از تعليمات امام جعفر صادق پديدار گرديد. [15] . شيعه به خداوند متعال - به ملائكه - به رسول خدا و كتاب آسماني و به روز قيامت ايمان دارد. شيعه به حقيقت كلمه شهادتين تصديق و اعتراف دارد. شيعه علاوه بر توحيد، نبوت و معاد دو اصل ديگر (عدل و امامت) را نيز از اصول دين دانسته و به آن معترف است. شيعه به كسي اطلاق مي‌شود كه بدون افراط و تفريط قدم به قدم تابع و مطيع اوامر اهل بيت اطهار باشد. [16] . شيعيان كساني هستند كه از مولا علي پيروي كرده، چه از روي نص جلي [17] و يا از روي [ صفحه 147] نص خفي [18] قائل به امامت مولاي متقيان پس از رسول خدا هستند و معتقدند كه امامت از خاندان عصمت و طهارت بيرون نخواهد رفت. [19] . همچنين معتقدند كه امامت قضيه‌اي مصلحتي و امري سياسي نيست كه به اختيار و تعيين امت باشد. ابن خلدون مي‌نويسد: شيعه در لغت به معني پيروان و هواخواهان است و در اصطلاح فقيهان و متكلمان اسلام، شيعه به پيروان مولاي متقيان و يازده فرزند ايشان اطلاق مي‌شود. [20] . شيعه در ابتدا به كساني گفته مي‌شد كه بعد از رحلت رسول اكرم ولايت را حق مسلم حضرت علي عليه‌السلام دانسته و با وجود اين كه اكثر مسلمين با ابوبكر بيعت كردند، باز در مودت و ولايت حضرت اميرالمؤمنين ثابت ماندند. كلمه شيعه در ارادت و مودت به مولا علي و فرزندان وي و تمايل به خاندان بني‌هاشم و تنفر از طايفه بني‌اميه خلاصه مي‌شود. شيعيان معتقدند كه امامان داراي علم لدني هستند و آن علمي است كه مفهوم دين و علوم غيبي و همه دانستنيهاي جهان را در بر مي‌گيرد. [21] .
امامان از همه وقايع گذشته و آينده جهان اطلاع دارند
شيعيان اماميه معتقدند كه امام بر حق بعد از حضرت محمد صلي الله عليه و آله به نص صريح، مولا اميرالمؤمنين و بعد از مولا يازده فرزند ايشان هستند كه همه معصوم و در زمان و عهد خود افضل خلايق بودند و همه به نص صريح امام قبلي، به اين مقام تعيين شدند. اعتقاد [22] شيعيان بر اين است كه مولا علي قبل از شهادت وديعه امامت را به فرزندش [ صفحه 148] امام حسن تحويل داد و او را وصي خود تعيين فرمود و به وي امر كرد كه قبل از مرگ آنها را به اباعبدالله تحويل دهد و همچنين به امام حسين دستور فرمود كه قبل از مرگ خويش وديعه امامت را به فرزند خودش (امام سجاد) بسپارد و اين همان دستوراتي است كه پيغمبر اكرم صلي الله عليه و اله قبل از رحلت به مولا علي عليه‌السلام داده بودند. [23] .
وديعه امامت
وديعه امامت عبارت است از: جفر احمر، جفر ابيض، مصحف فاطمه و كتاب الجامعه: 1. جفر احمر كيسه‌اي از پوست است كه در آن شمشير رسول اكرم قرار دارد و اين شمشير از خاندان نبوت خارج نخواهد شد و سرانجام هنگام ظهور به دست قائم آل محمد خواهد افتاد. [24] . 2. جفر ابيض كيسه‌اي از پوست است كه در آن زبور داوود و توراة موسي و انجيل عيسي جاي دارد. [25] . 3. مصحف فاطمه همان قرآن حضرت فاطمه دخت گرامي رسول خدا است كه به خط مولا علي نوشته شده و رسول اكرم آن را به دخترش فاطمه بخشيده است. [26] . 4. الجامعه كتابي است كه پيغمبر اكرم املاء فرموده و حضرت علي به خط خود نوشته و همه احتياجات مردم از زمان رسول اكرم تا روز قيامت از حلال و حرام در آن ضبط گرديده است. [27] . شيعيان علوي كساني هستند كه پس از مولا علي و دو فرزند ايشان امام حسن و امام حسين، حضرت علي بن الحسين و پس از او حضرت امام محمد باقر و بعد از ايشان حضرت امام جعفر صادق را به امامت شناختند. [28] . بعد از شهادت امام جعفر صادق عليه‌السلام شيعيان به شش فرقه تقسيم شدند كه يكي از اين فرقه‌ها به امامت حضرت امام موسي كاظم عليه‌السلام معترف گشتند. [29] . [ صفحه 149] بعد از شهادت امام هفتم، باز شيعيان به چند فرقه تقسيم شدند كه يكي از اين فرقه‌ها امامت را بعد از امام هفتم از آن فرزندش علي بن موسي الرضا مي‌دانند. [30] . بعد از وفات امام رضا باز شيعيان به چند فرقه تقسيم شدند كه يكي از اين فرقه‌ها فرزند امام هشتم، حضرت علي الجواد را امام نهم و فرزند ايشان حضرت محمد الهادي را امام دهم و فرزند ايشان حضرت حسن العسكري را امام يازدهم شناختند. پس از وفات امام يازدهم، شيعيان به 14 فرقه تقسيم شدند. [31] . تنها فرقه‌اي كه بر جاي مانده و پايدار خواهد بود همان فرقه اثني عشري است كه منتظر ظهور قائم آل محمد حضرت مهدي (عج) مي‌باشد.