مهدویت و انتظار از دیدگاه اهل سنت صفحه 91

ولی با دقت در بعضی احادیث و نیز توجه به ریشه لغت دجال، معلوم می شود دجال به یک فرد محدود نمی شود، بلکه عنوانی برای افراد حیله گر و حقه باز است که برای جذب مردم به سوی خود، از هر وسیله ای استفاده می کنند و بر سر راه هر انقلاب سازنده ای ظاهر می شوند تا جلوی حرکت تکاملی انسان ها را بگیرند.

د) چند دلیل بر اینکه دجال، شخص معینی نیست

اول _ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حدیثی می فرماید: «وَ اِنَّ اللّه لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّا اِلّا حَذّرَ اُمَّتَهُ الدَّجّالَ؛ خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نفرمود، مگر آنکه امتش را از دجال بر حذر داشت».(1)

روشن است که پیامبران گذشته، به امت خود درباره فتنه ای که در آخرالزمان رخ خواهد داد و هزاران سال با آنان فاصله دارد، هشدار نمی دهند و اصولاً چنین چیزی معنی ندارد. ازاین رو، باید بپذیریم که در هر زمانی دجالی وجود داشته است.

دوم _ دلیل دیگر این است که در حدیثی که در صحیح ترمذی در مورد دجال نقل شده چنین آمده است:

فَوَصَفَهُ لَنا رَسُولُ اللّهِ فَقالَ: لَعَلَّهُ سَیُدْرِکُهُ بَعْضُ مَنْ رآنی اَوْ سَمِعَ کَلامی.(2)

پس از آنکه پیامبر، دجال را برای ما توصیف کرد، فرمود: شاید بعضی از کسانی که مرا دیده یا کلام مرا شنیده اند، عصر دجال را درک کنند.