مهدویت از نگاه مفسران اهل سنّت صفحه 63

ص:73

مصادیق زیادی داشته باشد:

1. ظهور به معنی علو و غلبۀ اسلام بر سایر ادیان به وسیله استدلال و بیان. (1)

این احتمال صحیح نیست چون لسان آیه وعده است و وعده برای امری است که هنوز اتفاق نیفتاده باشد و حال آن که غلبۀ اسلام از جهت قدرت استدلال و بیان عقلانی از صدر اسلام، محقّق شده بود. (2)

2. ظهور به معنی غلبه به واسطه کثرت و زیادی جمعیت. (3)

این احتمال نیز صحیح نیست؛ زیرا کثرت جمعیت یا بدون غلبۀ سیاسی و اعتقادی است که چیز مطلوبی نیست (4) تا خداوند وعده آن را داده باشد؛ زیرا ثمره ای جز ذلت و خواری ندارد و یا همراه غلبۀ سیاسی، اقتصادی و اعتقادی

1- مفاتیح الغیب، فخر رازی، ج 16، ص33. «الوجه الخامس: أن المراد من قوله: لِیُظْهِرَهُ علی الدِّینِ کُلِّهِ بالحجه و البیان». الجامع لأحکام القرآن، قرطبی، ج8، ص121 – 122. «(لیظهره علی الدین کله( أی بالحجه و البراهین و قد أظهره علی شرائع الدین حتی لا یخفی علیه شئ منها، عن ابن عباس و غیره». و ج18، ص86. «قوله تعالی: (هو الذی أرسل رسوله بالهدی( أی محمدا صلی الله علیه و آله و سلم بالحق والرشاد. ( لیظهره علی الدین کله ( أی بالحجج». روح المعانی، آلوسی، ج14، ص283. «و عن مجاهد إذا نزل عیسی علیه السلام لم یکن فی الأرض إلّا دین الإسلام و لا یضر فی ذلک ما ورد من أنه یأتی علی النّاس زمان لا یبقی فیه من الإسلام إلّا اسمه إذ لا دلاله فی الآیه علی الاستمرار و قیل: المراد بالاظهار الاعلاء من حیث وضوح الأدله و سطوع البراهین و ذلک أمر مستمر أبدا».
2- مفاتیح الغیب، فخر رازی، ج 16، ص33. «هذا ضعیف لأن هذا وعد بأنه تعالی سیفعله و التقویه بالحجه و البیان کانت حاصله من أول الأمر.. و معلوم أنه تعالی بشّر بذلک و لا یجوز أن یبشّر إلّا بأمر مستقبل غیر حاصل و ظهور هذا الدین بالحجه مقرر معلوم، فالواجب حمله علی الظهور بالغلبه».
3- مفاتیح الغیب، فخر رازی، ج 16، ص32. «و قد یکون بالکثره و الوفور».
4- .المنار، رشید رضا، ج10، ص37. «هذه الأمّه یبلغ عددها الیوم زهاء مائتی ملیونٍ من النّفوس و أراضیها آخذهٌ من المحیط الإتلانتیکیّ إلی أحشاء بلاد الصّین تربهٌ طیّبهٌ و منابت خصبهٌ و دیارٌ رحبهٌ و مع ذلک نری بلادها منهوبهً و أموالها مسلوبهً، تتغلّب الأجانب علی شعوب هذه الأمّه شعبًا شعبًا و یتقاسمون أراضیها قطعهً بعد قطعهٍ و لم یبق لها کلمهٌ تسمع».