- مقدمه ناشر 1
- مقدمه نویسنده 2
- جلسه 1 3
- اشاره 3
- روایات دجال 4
- اشاره 5
- دجال در منابع اهل سنت 5
- روایت دجال طبق نقل صحیح مسلم 7
- دجال در منابع شیعه 9
- اشاره 9
- روایت کمال الدین وتمام النعمه در مورد دجال 9
- تضعیف روایت دجال 9
- پرسش اصبغ بن نباته از دجّال و پاسخ امیرالمومنین علیه السلام 11
- ادامه روایت کمال الدین مرحوم شیخ صدوق 12
- جلسه 2 15
- نکاتی در مورد دجال 15
- بیان مجمع البحرین در معنای دجال 15
- اشاره 15
- محور اول: معنای دجال 15
- بیان لسان العرب در معنای دجال 16
- محور دوم: روایات 18
- دیدگاه اول 23
- جلسه 3 23
- قیام های قبل از ظهور، مقبول و یا مردود؟ 23
- اشاره 23
- دفاع از مختار ثقفی 24
- ارزیابی روایت 24
- نتیجه گیری در خصوص روایات دجال در کتب اربعه 26
- مجموعه ورّام و مؤلف آن 27
- اشاره 27
- جلسه 4 27
- محور سوم: روایات دجال در کتب خاصه، غیر از کتب اربعه 27
- اشاره 27
- روایت دجال در مجموعه ورام 28
- نتیجه کلام علامه مجلسی در مورد مجموعه ورام 28
- علت عنایت علمای شیعه به روایاتِ از طریق اهل سنت 29
- مجموعه ورام از دیدگاه علمای رجال 29
- نکته ای در تعداد روایات در خصوص دجال 31
- علمایی از شیعه که به نام طبرسی شناخته می شوند 31
- جلسه 5 31
- اعتبار کتاب إثبات الهداه بالنصوص و المعجزات 34
- ویژگی ها و شمایل ظاهری دجال 37
- تردستی دجال 37
- جلسه 6 37
- اشاره 37
- اشاره 39
- علمای شیعه و استدلال به دجال 39
- متن خطبه امیر المؤمنین علیهم السلام طبق بیان ابن میثم بحرانی 41
- اشاره 43
- جلسه 7 43
- نکاتی مختصر در مورد شخصیت منذربن جارود 44
- ادامه روایت در بیان اقدامات دجال 46
- اشاره 46
- ماجرای محاوره امام حسن علیه السلام با پادشاه روم 47
- بررسی شخصیت و جایگاه فرات کوفی 51
- جلسه 8 51
- دیدگاه علامه مجلسی در مورد فرات کوفی 52
- آثار زیدی ها در یمن 52
- اشاره 52
- چرا کتب رجالی شیعه، از فرات کوفی نام نبرده اند؟ 52
- جلسه 9 58
- شاهد بحث در روایت (محل کشته شدن دجال) 58
- دیدگاه علمای رجال در خصوص معلی بن خنیس 58
- نتیجه گیری در مورد ابن خنیس 59
- تعارض بین دو روایت در مورد دجال 61
- جواز و عدم جواز تسمیه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در عصر غیبت 63
- اشاره 65
- روایات تفسیری بحث دجال 65
- جلسه 10 65
- طبری و تفسیرش 66
- احمدبن حنبل از دیدگاه ذهبی 67
- اختلاف طبری با احمد بن حنبل 68
- تفسیر طبری از دیدگاه ذهبی 69
- آیا طبری شیعه است ؟ 70
- طبری از دیدگاه ذهبی 70
- طبری از نظر شیعه 71
- کعب الاحبار، تنها از نظر معاویه معتبر است 72
- جلسه 11 74
- اشاره 74
- قتل دجال به نقل از منابع شیعه 74
- اشاره 74
- علم ائمه اطهار علیهم السلام در اعتراف مخالفین 77
- ایمان تمامی اهل کتاب به عیسی علیه السلام قبل از رجعت 79
- اشاره 82
- جلسه 12 82
- دجال از نظر علمای اهل سنت 82
- اشاره 82
- دیدگاه مرحوم مجلسی اول 82
- نتیجه 84
- نافع بن ازرق کیست؟ 87
- ترجمه کلام مرحوم صدوق 89
- دیدگاه شیخ مفید 90
- دیدگاه شیخ طوسی 91
- دیدگاه ابن بطریق 92
- بیان مرحوم اربلی در کشف الغمه 93
- جلسه 13 94
- بیان مرحوم مجلسی ذیل روایت 94
- روایت مصابیح السنه 96
- بیان برخی از معاصرین در مورد دجال 97
- اشاره 97
- روایت نافع 97
- احتمالات در خصوص شخص دجال 98
- اشاره 102
- اشاره 102
- روایات دجال در کتاب های اهل سنت 102
- جلسه 14 102
- احتجاج به وجود دجال برای اثبات عمر طولانی امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف 102
- اشاره 103
- روایت اول: روایت ابو سعید خدری 103
- بیانی در مورد حضرت خضر علیه السلام 106
- خضر و الیاس، دو پیامبر جاودان 110
- اشاره 111
- جلسه 15 111
- طول عمر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و استدلال به عمر خضر علیه السلام 111
- اشاره 112
- کلامی از امام حسن مجتبی علیه السلامدر پاسخ به فرد سائل 112
- روایت، طبق نقل اصول کافی 114
- اشاره 114
- زنده بودن خضر علیه السلام در عصر ائمه اطهار علیهم السلام 114
- روایتی دیگر: امام عسکری علیه السلام و معرفی جانشین خود 115
- بیان علامه طباطبایی در مورد حضرت خضر و ذوالقرنین 119
- جلسه 16 122
- ادامه بحث علامه طباطبایی در خصوص زندگی و حیات خضر علیه السلام 122
- روایت دوم: روایت نواس بن سمعان 128
- چرا در کتاب های عامه از دجال، به مسیح دجال تعبیر می شود؟ 131
- جلسه 17 131
- محل خروج دجال 132
- روایت اول ( خروج دجال از اصفهان) 133
- اشاره 133
- آیا دجال از ناحیه اصفهان است؟ 133
- اشاره 133
- وصف قریه یهودیه اصفهان در معجم البلدان 135
- جلسه 18 137
- اشاره 137
- روایت دوم 137
- روایت سوم 138
- نزال بن سبره در طرق روایات شیعه و اهل سنت 138
- اشاره 140
- روایت پنجم 140
- روایت طبق نقل ابن ابی شیبه 140
- روایت چهارم 140
- روایت ششم 141
- روایت طبق نقل مسند احمد 141
- بررسی شخصیت ذکوان اباصالح 142
- تجلیل اهل سنت از ذکوان 143
- تضعیف روایت به واسطه وجود ذکوان 143
- بررسی شخصیت حرب بن شداد 144
- یحیی بن سعید قطان؛ پدر علم رجال اهل سنت 144
- اشاره 146
- جلسه 19 146
- احتمال خروج دجال از مناطق دیگر (مرو، بلخ، سجستان و…) 146
- سجستان (سیستان) 147
- ارادت مردم سجستان به امیر المؤمنین علیه السلام 148
- خروج دجال از سیستان طبق نقل شیخ صدوق 149
- روایت خروج دجال از سجستان 149
- دیدگاه مؤلف کتاب "عقیده المسیح الدجال فی الادیان" 150
- اشاره 151
- روایت نواس بن سمعان 151
- تحلیل سعید ایوب از روایت 152
- بیان مصنف عبدالرزاق در مورد خروج دجال 153
- اشاره 155
- دیدگاه اول: دجال جریان است، نه یک شخص 155
- آیا دجال شخص است یا جریان؟ 155
- دیدگاه دوم: دجال شخص است، نه جریان 156
- اشاره 158
- خروج دجال، قبل از ظهور یا بعد از آن؟ 158
- جلسه 20 158
- دیدگاه سید بن طاووس در مورد روایات ابن عباس 158
- روایت خروج دجال بر اساس نقل ابن شهر آشوب 160
- روایت خروج دجال طبق نقل منتخب الانوارالمضیئه 161
- اشاره 164
- نقد توجیهات شهید صدر در مورد روایت صحیح مسلم 164
- بررسی دیدگاه مرحوم صدر در مورد جریان بودن دجال 164
- ابهام در زمان خروج دجال، قبل یا بعد از ظهور 164
- بررسی و نقد دیدگاه مرحوم صدر 172
- اشکالاتی چند بر نظریه جریان بودن دجال 175
- اشاره 175
- بیان مرحوم صدر در جلد سوم (تاریخ مابعد الظهور) 177
- اشکال بر شهید صدر 178
- روایات مورد استناد مرحوم صدر 182
- نتیجه نهایی 184
- کتابنامه 187
مقدمه ناشر
بسمه تعالی
مسئله «مهدویت» از مسائل اساسی اندیشه اسلامی بوده و طبق روایات پیشوایان دین، معرفت امام معیار زندگی و منش آدمی می باشد و زندگی و مرگ سعادتمندانه و دوری از زندگی ضلالت و در مسیر گمراهی و مرگ جاهلانه پیوندی ناگسستنی با معرفت امام دارد. بایستگی تحقیق دقیق، جامع و منسجم، پیرامون اندیشه مهدویت و ضرورت پرداخت علمی و روزآمد به باورداشت آموزه مهدویت و پیامدهای آن به فراخور شرایط کنونی و نیز لزوم آسیب شناسی در حوزه معارف مهدویت، به منظور تبیین عرضه صحیح و دفاع معقول از اندیشه مهدویت و زدودن پیرایه های موهوم و موهون از ساحت قدسی این اندیشه از رسالت های اصلی حوزه های علمیه و علمای بزرگوار است. به ویژه که این اندیشه تابناک از ناحیه مدعیان دروغین و رهزنان اعتقادی از دیرباز مورد هجوم قرار گرفته و به پیرایه های ناصواب گرفتار شده است که گاه در قالب جریان انحرافی بروز کرده و گاه با تطبیق و توقیت های ناروا جامعه دینی را دچار چالش کرده است و در نتیجه به اختلافات و تفرقه و گاه پیدایش فرقه های باطل منجر شده است. در این رابطه، مرکز تخصصی مهدویت - که در راستای تحقیق ، تعمیق و تهذیب در حوزه معارف مهدوی تأسیس گشته است - اقدام به برگزاری «درس خارج مهدویت» نمود تا با بهره گیری از تلاش های خالصانه جمعی از پژوهشگران عرصه مباحث مهدوی، افق های جدیدی را فراروی علاقه مندان بگشاید.
پژوهش حاضر یکی از مجموعه مباحث «درس خارج مهدویت» است که توسط عالم بزرگوار حضرت آیت الله طبسی در مرکز تخصصی مهدویت ارائه شده و به وسیله برخی از شاگردان فاضل ایشان مدون شده و به صورت کتاب در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.
در این جا، فرصت را مغتنم شمرده و مراتب تشکر و امتنان فراوان خویش را از جناب حجت الاسلام و المسلمین کلباسی مدیر محترم مرکز تخصصی مهدویت که بستر این کار را فراهم آوردند، اعلام می دارم. امید است انتشار این اثر، به شکل حاضر - که گام نخست برای ارائه آثاری دیگر به شکلی کامل تر و انجام پژوهش های دیگر در این حوزه می باشد - مورد رضایت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف قرار گرفته و برای همه شیفتگان و طالبان معارف دینی مفید واقع شود.
مهدی یوسفیان آرانی
معاون پژوهش مرکز تخصصی مهدویت