دو مکتب در اسلام جلد دوم صفحه 198

و بدین سان ابن عباس در زمان خودش در احیای سنت پیامبر خدا (ص ) می کوشید و کسانی نیز چون جابر بن عبدالله انصاری ، از پیروان مکتب اهل بیت ، وی را در این راه یاری می دادند و سرانجام از سوی اینان و به دنبال ایشان بود که سخن در انجام عمره تمتع به مکتب خلفا کشیده شد. روایت ابن حزم از منصور بن معتمر (738) موید این مطلب است . منصور گفت : در سالی که حسن بصری (739) به حج رفته بود، من نیز با وی حج گزاردم . چون به مکه رسیدیم ، مردی به نزد حسن آمد و گفت : ای ابوسعید! من مردی خراسانی هستم و از راهی بس دور و دراز آمده و تلبیه به حج گفته ام . حسن گفت : آنچه را انجام

داده ای ، عمره قرار بده و از احرام بیرون بیا. از این سخن حسن ، مردم بر آشفتند و آن را قبول نکردند (740). فتوای حسن در مکه شایع شد و به گوش همگان رسید، تا اینکه آن را برای عطاء بن ابی رباح (741) گفتند. عطاء اظهار کرد و گفت : حسن بصری درست گفته است ، ولی ما در بیان این حقیقت هماهنگی نداریم (742)!

ترس از افشای حقیقت عمره در عصر عباسیان از میان رفت و سخن درباره عمره تمتع در زمان خلافت ایشان در همه جا منتشر شد؛ و دور نیست که موضعگیری جدشان ابن عباس در این مورد، اثری بسزا در تاءیید و پشتیبانی خلفای عباسی از عمره تمتع داشته است . و نیز در زمان ایشان بود که احمد بن حنبل ، رئیس و پیشوای مذهب حنبلیان ، فتوا به عمره تمتع داد. و طبیعی است که چنین فتوائی در مکتب خلفا استمرار خواهد یافت .

سخن ابن قیم گواهی است بر این مطلب که می گوید:

مساءله حج تمتع را، چه آنهایی که نام برده ایم و چه دیگران ، از پیامبر خدا (ص ) روایت کرده ، گروهی از بزرگان تابعین نیز از ایشان گرفته و آن را روایت نموده اند. و این نقل و روایتها تا آنجا رسیده که در صحت آن جای هیچ تردیدی باقی نیست و موجب یقین و قطع است و ممکن نیست کسی بتواند آن را منکر شود و یا اینکه بگوید چنین اتفاقی رخ نداده است . حکمی که مذهب اهل بیت پیامبر خدا (ص )، و مذهب حبر امت و دریای دانش

آن ابن عباس و اصحابش ، مذهب ابوموسی اشعری ، مذهب امام اهل سنت و حدیث ، احمد بن حنبل و پیروان او و مذهب تمامی اهل حدیث می باشد(743).

و به این ترتیب سختگیری و فشار بر مسلمانان پیرو سنت پیامبر خدا (ص ) از آن زمان و تا روزگار ما در امر عمره تمتع برداشته شده است .

احادیثی که به خاطر توجیه دیدگاه خلفا ساخته شده اند. للّه

اشاره

تا اینجا کوششهایی را که رسول خدا (ص ) برای ریشه کن کردن آداب و سنن جاهلیت در مورد عمره تمتع به کار برده اند، و تلاشهایی را که مکتب خلفا در زنده نگاهداشتن آن آداب و سنن کرده اند، به همراه فعالیتهایی را که مکتب اهل بیت در راه از بین بردن سنن جاهلی و بازگرداندن سنت پیامبر خدا (ص ) و احیای آن کرده اند، که سرانجام موجب جلب توجه مسلمانان به انجام عمره تمتع گردید، آوردیم .