دو مکتب در اسلام جلد دوم صفحه 255

در سنن دارمی و دیگر

منابع آمده است هنگامی که پیامبر خدا (ص ) معاذ بن - جبل را به یمن می فرستاد، از او پرسید: چگونه داوری خواهی کرد؟ معاذ گفت : طبق قرآن میان مردم داوری می کنم . فرمود: اگر حکمش در قرآن نباشد؟ معاذ گفت : به سنت پیامبر خدا مراجعه می کنم . فرمود: اگر در سنت پیغمبر هم نباشد؟ معاذ پاسخ داد: به نظر خودم عمل می کنم و در این راه کوتاهی نخواهم کرد. آنگاه پیامبر به تحسین بر سینه اش نواخت و فرمود: سپاس خدا را که فرستاده پیامبرش را موفق می دارد (927).

2. حدیث عمرو عاص

توضیح

درصحیح بخاری و مسلم و مسند احمد بن حنبل ودیگرمصادراز قول عمروعاص آمده است که گفت : پیامبر خدا (ص ) فرمود: اذا حکم الحاکم ، فاجتهد ثم اصاب فله اجران ، و اذا حکم فاجتهد ثم اخطا فله اجر . یعنی اگر داور به داوری بنشیند و کوشش خود را به کار برد و درست قضاوت کند، نزد خداوند دو پاداش خواهد داشت و چنانچه در داوری سعی خود را به کار گیرد و اشتباه کند، یک مزد و پاداش خواهد گرفت (928).

نامه عمر به ابوموسی

در نامه ای که عمر به ابوموسی اشعری نوشته ، آمده است : در فهم و درک آنچه تو را به تردید و دو دلی اندازد و در کتاب و سنت نباشد، امور را با یکدیگر بسنج و مقایسه کن (929).

اینها مهمترین دلایل پیروان مکتب خلفا در صحت اجتهاد بود و بجز اینها را به علت وجود ضعف در اسنادشان و اینکه آشکارا گویای مراد و منظورشان نمی باشند، نیازی به آوردنشان نمی بینیم . اما دو حدیثی که گذشت ، و نیز نامه عمر را به ابوموسی ، ابن حزم مورد انتقاد قرار داده است . او در مورد حدیث معاذ چنین می نویسد:

حدیث معاذ به علت اینکه مردود است ، قابل بحث نمی باشد. زیرا این حدیث به طور کلی جز از طریق حارث بن عمرو، که شخصی ناشناخته و مجهول الهویه می باشد، نیامده و بخاری در تاریخ اوسطش درباره او می نویسد که حارث بجز از طریق این حدیث شناخته نشده است و این حدیث هم درست نمی باشد.

از این گذشته حارث حدیثش را از طریق مردانی