دو مکتب در اسلام جلد دوم صفحه 325

اجتهاد دانسته ، در نتیجه اجتهاد در مکتب خلفا تا به امروز در ردیف و همطراز کتاب خدا و سنت ، از مصادر تشریعی اسلامی قرار گرفته است . و این ، فرق بارز آنها با مکتب اهل بیت است که بر اساس رای و اجتهاد عمل نکرده ، تنها به احکامی که در کتاب خدا و سنت پیغمبر (ص ) آمده باشد بسنده می کنند. زیرا امامان اهل بیت (ع ) به آنچه از کتاب خدا می گرفتند و سنتی که از پیامبر اسلام (ص ) به ایشان به ارث رسیده بود عمل می کردند، و همانها را نیز به فقهای پیرو مکتبشان می آموختند و آنان را از عمل به رای و قیاس و استحسان ، و آنچه را به نام اجتهاد خواهد می شد - که شرح مفصل آن با خواست خدا در بررسیهای آینده خواهد آمد - بر حذر می داشتند.

همین مساءله ، یعنی عمل به کتاب خدا و سنت پیامبرش و ترک اجتهادات خلفا در برخی از احکام ، و یا عمل به اجتهادات خلفا و ترک حکم کتاب خدا و سنت پیغمبر، سبب ایجاد اختلاف در بین مسلمانان گردیده است ، چه - مثلا - هنگامی که عمر در برابر کتاب خدا و سنت پیامبرش (ص )، که فرمان به اجرای عمره تمتع می دهد، ایستاد و اجتهاد کرد و عمره تمتع را نهی نمود، مسلمانان پس از او دچار اختلاف شدند. برخی بودند که به کتاب خدا و سنت پیامبرش عمل کردند و در حج ، عمره تمتع به جا آوردند مانند حنبلی مذهبان و سلفیه در زمان

ما و بعضی هم از اجتهاد عمر پیروی کرده ، کتاب خدا و سنت را ترک نمودند و عمره تمتع را به جا نیاورده و نمی آورند. اکنون ببینیم که چاره این درد درکجاست وراه زدودن اختلاف وایجاد توحید کلمه مسلمانان کدام است ؟

راه توحید کلمه مسلمانان

بنا بر آنچه گذشت ، راه هماهنگی و توحید کلمه مسلمین در دو چیز خلاصه می شود:

1. بازگشت به کتاب خدا و سنت پیامبرش (ص )، و عمل به آن در احکام اسلامی و ترک اجتهاد مجتهدین از صحابه و تابعین ، و نیز مجتهدینی که بعد از عصر ایشان آمده اند؛ همان گونه که مسلمانان قرن دوم هجری عمل کردند که پس از رفع تحریم گفتن و نوشتن حدیث پیغمبر با تمام قوا به جمع آوری و تدوین حدیث آن حضرت روی آوردند. در صورتی که پیش از آن تاریخ ، نوشتن و گفتن حدیث تحریم شده بود.

2. از آنجایی که راویان آن احادیث و کسانی که آنها را در مجموعه های بسیار بزرگ تدوین کرده اند معصوم نبوده اند، و احادیث متناقضی را سراغ داریم که از پیامبر خدا (ص ) روایت شده و در همان کتابهای حدیث آمده اند، درست نیست که ما فردی از دانشمندان علم حدیث را مانند پیغمبر خدا (ص ) از اشتباه و لغزش بر کنار بدانیم ، و کتابی از کتابهای حدیث را، همانند کتاب خدا، از اشتباه و لغزش مصون به حساب آوریم . چه ، کتاب خدا تنها کتابی است که باطل به هیچ روی در آن راه نداشته و ندارد. و تنها قرآن است که ، از ابتدا تا انتهایش

، همه صحیح بوده ، از زیادتی و نقصان مصون و محفوظ مانده است .

بنابراین ، بر ماست که برای رسیدن به توحید کلمه مسلمین ، بحثی علمی و مؤ دبانه را، به دور از دشنام و ناسزا و تنها برای شناخت سند حدیث و متن آن هر حدیثی و در هر کتابی که آمده باشد آغاز کنیم . و این تنها راهی است که ما را به چنان هدف مقدسی رهنمون خواهد بود.

و آخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمین