دو مکتب در اسلام جلد دوم صفحه 41

در نخستین خبر دیدیم که هر یک از دو صحابی ، ابوبکر و خالد بن ولید، قتل مالک بن نویره و همبستر شدن با زن مالک را تاءویل نامیده اند!

در دومین خبر، عروه بن زبیر تابعی ، تمام خواندن نماز عایشه را در سفر،

بر خلاف آنچه که خود آن بانو روایت کرده ، تاءویلی چون تاءویل عثمان خوانده است .

و سالها بعد ابن حزم (م 456 ق ) را می بینیم که ابوالغادیه را در کشتن عمار یاسر شخصی متاءول و مجتهد و دارای اجر و پاداشی واحد نزد خدای متعال معرفی می کند!

و ابن ترکمانی حنفی (م 750 ق ) را نیز می نگریم که با وی همداستان شده و هر دو، ابن ملجم مرادی را در کشتن امیرالمؤ منین علی (ع ) شخصی متاءول و مجتهد توصیف می نمایند!

و دست آخر، ابن حجر (م 852) می آید و همه صحابه ای را که در جنگهای دوران زمامداری امیرالمؤ منین علی (ع ) حیات داشته اند، متاءول خوانده و گفته است که هر مجتهد خطا کار را در نزد خداوند اجر و پاداشی واحد می باشد!

به این ترتیب عمل به راءی و نظر شخصی ، نخست تاءویل ، و در آخر اجتهادنامیده شد. و سپس دانشمندان مکتب خلفا، به پیروی از صحابه و خلفا، درهای این اجتهاد یعنی عمل به راءی و نظر شخصی را به روی خود گشودند؛ با این تفاوت که آنان برای اجتهاد و عمل به راءی ، قواعد و قوانینی کشف کردند و بر آنها نامهایی نهادند و بخشهایی از علم اصول را به آن اختصاص دادند. و سرانجام ، مراجعه به همین قواعد و قوانین موضوعه و استخراج احکام از آن طریق را، اجتهاد نامیدند و آن کس را که به چنین کاری بپردازد، مجتهد خواندند. در حالیکه در اصطلاح شرعی به علوم دینی فقه و به دانشمند در این رشته فقیه

گفته می شود. پس بحث و بررسی آینده در حول سه محور به این ترتیب دور می زند:

1. نامگذاری ؛ 2. مجتهدان قرن اول هجری و موارد اجتهاد ایشان ؛ 3. اجتهاد در قرن دوم به بعد، و استنباط احکام از عمل صحابه .

2. نامگذاری اجتهاد