دو مکتب در اسلام جلد دوم صفحه 44

را به طور کلی از رسول خدا(ص ) نفی می کند، نام پیغمبر را در راءس نام مجتهدین قرن اول در مکتب خلفا آورده ایم .

ب - خلیفه اول ، ابوبکر

قوشجی در شرحی که بر کتاب تجرید خواجه نصیر الدین طوسی نوشته است ، اعتراض و ایرادهای خواجه را بر ابوبکر که فجاءه سلمی را زنده زنده در آتش سوزانیده و موضوع کلاله را نمی دانسته ، و از میزان ارثیه جده اطلاعی نداشته ، چنین پاسخ داده است :

اینکه فجاءه سلمی را در آتش سوزانیده ، اجتهاد نموده و در اجتهادش راه خطا رفته است . و مجتهدین چون او فراوانند!اما مساءله کلاله و میزان ارثیه مادر بزرگ ، در میان مجتهدین تازگی ندارد زیرا آنان حکم شرعی را از مدارک احکام می جویند، و از آن کس که واردتر است پرسش می نمایند...(165).

همچنین او در پاسخ اینکه چرا ابوبکر، خالد بن ولید را حد نزد و قصاص نکرد، می گوید: خالد بن ولید، زن مالک را در میدان جنگ به همسری گرفت و آن هم از مسائل اجتهادی مجتهدین است ! و نیز می گوید: پرخاش عمر بر او، دلیلی بر عیبجویی وی بر امامت ابوبکر نبوده ، و چنین قصدی را هم نداشته است ؛ بلکه اعتراض وی ، همچون خرده گیری برخی از مجتهدین بر یکدیگر می باشد!(166).

ج - صحابی مجتهد، خالد بن ولید

ابن کثیر می نویسد: گرچه خالد بن ولید در کشتن مالک بن نویره اجتهاد کرد و دچار خطا در اجتهادش گردید، با این وصف ، ابوبکر همچنان خالد را در پست فرماندهیش نگاهداشت (167).

د - خلیفه دوم ، عمر بن خطاب

ابن ابی الحدید در پاسخ پنجمین مورد از انتقاد بر عمر که : او از بیت المال به ناروا می بخشید و به عایشه و حفصه در هر سال ده هزار درهم می داد، در حالی که از پرداخت خمس به اهل بیت جلوگیری کرده بود... می گوید: بیت المال برای این است که ثروت و اموال جمع شده در آن بحق و در جایش به مصرف برسد، و بر فرمانروای زمان است که در بیش و کم پرداختن آن اجتهاد نماید. اما مساءله خمس هم موضوعی است اجتهادی ...!و نیز می گوید:

عمر، در هیچکدام از مواردی که حکم صادر کرده ، پا از دایره اجتهاد بیرون ننهاده است . و اگر کسی در این قبیل موارد بر او خرده گرفته ، وی را سرزنش کند، اصل اجتهاد را، که روش صحابه بوده ، به باد انتقاد گرفته است (168).