تشیع و تسنن: کاوشی در اشتراک ها و افتراق ها صفحه 43

4 _ جبر و اختیار

4 _ جبر و اختیار

تشیع

قضا و قدر در نگاه تشیع آن نیست که دست تقدیر و قدرت پروردگار در قالب یک عنصر نامرئی از آغاز تولد تا واپسین لحظه ی زندگی، گریبان هر انسانی را گرفته باشد و انسان ناگزیر است همان جهتی را بپیماید که نیروهای درونی اش بر آن اساس، پدید آمده اند.

در کلام، شیعه، شماری از تقدیرها از قلمروی خواست انسان بیرون است و در قلمروی علم الهی و مفاسد و مصالح فردی و اجتماعی انسان قرار دارد. در این نگاه، اراده و اختیار انسان در طول اراده ی خداوند است و آزادی وی در قلمروی خویش مسلم می گردد.

تسنن

اهل سنت درباره ی آزادی یا اختیارانسان در رفتار خویش، دیدگاه ویژه ای دارند. ابوحنیفه می گوید: «اعمال انسان و معرفتش مخلوق خداست؛ زیرا هنگامی که فاعل آن مخلوق باشد، به طریق اولی، افعال او نیز مخلوق خواهد بود».(1) اهل سنت درباره ی این اندیشه که همه ی کردارهای «خوب و بد» بندگان به طور جبری در محدوده ی قدرت خداوند قرار دارد، می گویند: «خداوند قضا و حکم قطعی بر بندگان خود کرده است و کسی را توان مخالفت با قضای الهی نیست». همه ی انسان ها بایستی همان راهی را بپیمایند که برای آنان مقدر شده است. شراب خواری، دزدی، آدم کشی، زنا،