وحدت و همگرایی در اندیشه اسلامی صفحه 15

خواسته های ما پراکنده است، به تو شکایت می آوریم.(1)

ب) ضرورت وحیانی

اشاره

هرچند در دو قرن اخیر، اصطلاح «اتحاد اسلام» که می شود گفت ترجمۀ «پان اسلامیسم» است، فراوان به کار رفته و در آثار غربی و شرقی تجلی خاصی یافته است،(2) اما در حقیقت، این مفهوم سابقه ای طولانی دارد و شالودۀ آن در زمان نزول قرآن و حیات پیامبر اکرم‹(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) شکل گرفته است؛ چرا که قرآن زیربنای اصلی این اتحاد را دستور مؤکد «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ » €(3) قرار داده و اخوت ایمانی را نخستین و مهم ترین نهاد جامعۀ اسلامی معرفی کرده است و در یک دستور عمومی، آحاد جامعۀ ایمانی را موظف کرده تا دلهای خویش را به یکدیگر نزدیک سازند و همه به ریسمان الهی چنگ زنند و هرگز از یکدیگر جدا نگردند.(4)

قرآن کریم به موضوع وحدت و همدلی که امری حیاتی و استراتژیک است، نگاهی دوسویه دارد: از یک سو همگرایی در جامعۀ اسلامی را ستایش کرده و برای تحکیم آن، راهکارهای کارآمد و دستورالعملهای سازنده ارائه داده است و از سوی دیگر، واگرایی و وحدت گریزی را نکوهش نموده و برای پیش گیری از تفرقه، هشدارهایی روشنگرانه داده است.

اکنون برای آشنایی با نظرگاه قرآن در این باره، برخی نکات را که در

1- نهج البلاغه (ترجمۀ و شرح فیض الاسلام)، نامۀ 15، ص860 .
2- نک: سیدمحمد محیط طباطبایی، سیدجمال اسدآبادی و بیداری مشرق زمین، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1370 ش، ص165.
3- حجرات (49)، آیۀ 10.
4- نک: آل عمران (3)، آیۀ 103.