وحدت و همگرایی در اندیشه اسلامی صفحه 50

خویشتن داری کردم، در حالی که گویی خار در چشم و استخوان در گلویم بود.(1)

ب) رفتار امام با خلیفۀ دوم

با آنکه خلیفۀ اول با رأی و نظر دیگران (شورا) به خلافت برگزیده شد، اما او به صورت انتصابی و برخلاف میل دیگران، در هنگام مرگ، امر خلافت را به خلیفۀ دوم وانهاد. امام علی(علیه السّلام)‰ با آنکه سخت از این مسئله ناراحت بود، برای حفظ وحدت، موضع گیری خداپسندانۀ خود را تداوم بخشید و از حق مسلم خود دست کشید و با خلیفۀ دوم بیعت کرد؛ چنان که فرمود: «فلمّا احتضر بعث إلی عُمر فولاه فسمعنا و أطعنا و ناصحنا»؛ چون خلیفۀ اول به حالت احتضار درآمد، حکومت را به عمر وانهاد و ما نیز بیعت کردیم و اطاعت نمودیم و خیرخواهی نشان دادیم.(2)

راهنمایی و مشورت دهی روشنگرانۀ امام به خلیفۀ دوم در حل معضلات سیاسی، فرهنگی، نظامی و قضایی از جملۀ کمکهای امام به او بود. برای نمونه، علی(علیه السّلام)‰ او را از شرکت در جنگ با رومیان که در سال 15 هجرت رخ داد، برحذر داشت و فرمود:

هرگاه با سپاه همراه گردی و در معرکۀ نبرد آسیب بینی، برای مسلمانان تا دورترین شهرها و سرحدها پناهگاهی نمی ماند و پس از تو مرجعی نمی یابند که به او رجوع کنند. پس مصلحت این است که مردی دلیر به فرماندهی سپاه بگماری و مردانی جنگ دیده به فرمان وی درآوری و خود در مرکز بمانی که اگر اتفاقی ناگوار افتاد، تو مرجع مسلمانان باشی.(3)

1- همان، خطبۀ 3، ص46.
2- محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج33، ص569؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج6 ، ص95.
3- نهج البلاغه (ترجمۀ و شرح فیض الاسلام)، خطبۀ 134، ص415.