وحدت و همگرایی در اندیشه اسلامی صفحه 59

می شود، تعریف کنم که در آن، مصری در کنار ایرانی، لبنانی، عراقی، پاکستانی و غیره قرار می گیرد و حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی با امامی و زیدی دور یک میز می نشینند.(1)

وقتی از اختلاف موجود میان فِرَق اسلامی سخن به میان می آید، ممکن است چنین تصور شود که سرچشمۀ تمامی اختلافات موجود، اختلاف در میان سران فرقه هاست؛ اما در لابلای صفحات تاریخ، اسنادی وجود دارد که حاکی از روابط دوستانۀ آنان با یکدیگر است. برای نمونه، مالک بن انس بنیان گذار مذهب مالکی با اشاره به رابطۀ دوستانۀ خود با امام صادق‰(علیه السّلام) رئیس مذهب جعفری و با اعتراف به اینکه در نزد او شاگردی کرده، می گوید: «باید اذعان کرد که شخصی برتر از جعفر بن محمد در علم، عبادت، ورع و تقوا نه دیده شده و نه شنیده شده است. تصور چنین انسانی نه به ذهن کسی خطور کرده است و نه با ذهنیت بشری توصیف پذیر است».(2)

همچنین، ابوحنیفه بنیان گذار مذهب حنفی با صراحت، نجات و رستگاری خویش را وام دار حضور در کلاس درس امام صادق‰(علیه السّلام) دانسته، می گوید: «اگر آن دو سالی که نعمان (ابوحنیفه) در نزد جعفر صادق شاگردی کرد، نبود، هر آینه او هلاک شده بود (لولا السنتان لهلک النعمان).(3) او در پاسخ به این سؤال که «فقیه ترین کیست؟»، گفت: «کسی را فقیه تر از جعفر صادق ندیدم».(4)

1- دارالتقریب، اسلام آیین همبستگی، ترجمه و نگارش عبدالکریم بی آزار شیرازی، تهران، مؤسسۀ بعثت، 1354 ش، ص21.
2- علی بن یوسف حلی، العدد القویی لدفع المخاوف الیومیی، قم، نشر کتاب خانۀ آیی الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1408 ق، ص155؛ محمد بن فتّال نیشابوری، روضی الواعظین، قم، منشورات الرضی، ص401.
3- حامد حفتی داود، نظرات فی الکتب الخالده، قاهره، دارالعلم، چاپ اول، 1399ق، ص102.
4- نک: شمس الدین محمد بن احمد ذهبی، تذکری الحفّاظ، حیدرآباد، دار احیاء التراث العربی، بی تا، ج1، ص166.