وحدت و همگرایی در اندیشه اسلامی صفحه 71

وظایف در این اجتماع عظیم، دعوت مردم و جوامع اسلامی به وحدت کلمه و رفع اختلافات بین طبقات مسلمین است که باید خطبا و گویندگان و نویسندگان در این امر جهانی اقدام نمایند».(1)

6 . اجتهاد

خاتمیت و جامعیت اسلام و جهانی بودن آن و نیز کلی بودن بسیاری از دستورهای مکتب اسلام، اجتهاد را امری ضروری و اجتناب ناپذیر کرده است.(2) البته اختلاف فتواها در میان مکاتب فقهی و حتی در میان صاحب نظران یک مکتب فقهی، امری طبیعی است که باید خاستگاه اصلی آن را اختلاف در مبانی اصولی و منابع فقهی دانست. بدیهی است که این اختلاف نه تنها عاملی منفی و نقطه ای کور نیست، که از امتیازات برجستۀ فقه و اجتهاد است؛ چرا که این اختلاف موجب شکوفایی اندیشه می شود و به تعمیق و توسعۀ فقه و حقوق اسلامی می انجامد.

عقل که از منابع مهم اجتهاد به شمار می آید، با کمک دیگر منابع، یعنی قرآن، سنت و اجماع، اصل اجتهاد را پی ریخته و آن را به اصلی مشترک میان مجتهدان فِرَق اسلامی تبدیل کرده است. از این رو، آن دسته از دانشمندان شیعه و سنی که اجتهاد را پذیرفته اند و آن را امری مسلم می دانند، به احادیثی مانند این حدیث استناد می کنند که پیامبر اکرم‹(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در هنگام عزیمت معاذ بن جبل به یمن از او پرسید:

ای معاذ، اکنون که به عنوان والی راهی یمن هستی، با چه چیزی در میان مردم حکم خواهی کرد؟ گفت: با کتاب خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) پیامبر‹ پرسید: اگر آن حکم را در کتاب خدا نیافتی، چه می کنی؟ او جواب داد: با