وحدت و همگرایی در اندیشه اسلامی صفحه 72

سنت رسول خدا. آن حضرت پرسید: اگر از سنت چیزی نیافتی؟ معاذ گفت: تلاش می کنم با اجتهاد خودم، حکم مسئله را پیدا کنم. اینجا بود که پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم )‹ کار او را تحسین کرد و فرمود: سپاس خدایی را که فرستادۀ پیامبرش را به آنچه خود راضی است، موفق کرد.(1)

در اینجا باید یادآور شد که چون دانشمندان فِرَق اسلامی در اصل اجتهاد اتفاق نظر دارند، نمی توان صاحب نظری را که در برخی مسائل جزئی و فقهی نظر دیگری دارد و از دیدگاه خود دفاع می کند، بدعت گذار نامید و تکفیر کرد. علمای اسلام بر این باورند که هر کس تمام وُسع خویش را به کار برد و برای به دست آوردن حکم خدا اجتهاد کند، از دو حال بیرون نیست: یا راه را درست می رود و به حکم واقعی دست می یابد که در این صورت، هم مصاب خواهد بود و هم مأجور، و یا راه را به خطا می پیماید و برخلاف واقع فتوا می دهد که در این صورت، اگر به معنای واقعی و با شرایط لازم و کافی اجتهاد کرده باشد، معذور و در عین حال مأجور خواهد بود. همان طور که گاه فقیهان یک مذهب با هم اختلاف دارند، علمای مذاهب مختلف نیز ممکن است با هم اختلاف نظر داشته باشند. در هر حال، نباید به دلیل این نوع اختلافات، برخی را که در مقام اجتهاد به خطا رفته اند، مستحق دشنام دانست. مجتهدان نظریۀ تخطئه را پذیرفته اند و همواره خطای اجتهاد خود و صحت فتاوای دیگران را احتمال می دهند. به همین دلیل است که مجتهدان و دیگر افرادی که اجتهاد را اصلی مترقی می دانند، هرگز در برابر آرای دیگران حساسیت نشان نمی دهند و به دیدگاههای آنان با دید احترام می نگرند.