وحدت و همگرایی در اندیشه اسلامی صفحه 82

مقاصد او، وجود مجال کافی برای هر یک از طرفهای گفت وگو به منظور تبیین دیدگاه خود و مانند آن از جملۀ اصول و آداب گفت وگوست.

5. تسامح در چندگرایی

این واقعیت را نباید انکار کرد که حیات بشر در تمام شئونش با نوعی تکثر در اندیشه و تنوع در عقیده رقم خورده است و این تفاوتها و تمایزها چونان سیرت و صورت افراد، اجتناب ناپذیرند؛ چرا که هیچ دو انسانی را نمی توان یافت که در تمام باورها، اراده ها و عواطف، هم عقیده و هم فکر باشند. همین تفاوتهاست که سرمنشأ بسیاری از اختلافات عقیدتی و احساسی است. از این رو، باید در ساحت حیات اجتماعی بشر، تنوع و تکثر را پذیرفت و با قومیتها و دیدگاههای مختلف کنار آمد. شهید مطهری در اشاره به این واقعیت اجتناب ناپذیر، خود انسان را عاملی برای اختلاف می داند و در پاسخ به چرایی این حقیقت می گوید: «هر کسی به حکم غریزه و طبیعتی که دارد، به دنبال منافع شخصی و دور کردن زیانها از خود است و این خود، عاملی برای تصادم و اختلاف میان انسانهاست».(1)

جالب این است که قرآن کریم از وجود این تنوع و تکثر خبر داده و آن را در جوامع بشری امری طبیعی معرفی کرده است: « وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ».(2) قرآن حتی آن را مستند به خواست خدا دانسته، می فرماید:«وَلَوْ شَاءَ رَبُّکَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّهً وَاحِدَهً وَلَا یَزَالُونَ مُخْتَلِفِینَ »€ ؛ اگر پروردگارت می خواست، همۀ مردم را در حالی که با هم اختلاف دارند، امتی واحد قرار می داد.(3)

1- نک: مرتضی مطهری، آشنایی با قرآن، تهران، صدرا، چاپ اول، 1365 ش، ص171.
2- حجرات (9)، آیۀ 13.
3- هود (11)، آیۀ 118.