دو مکتب در اسلام جلد دوم صفحه 107

)، همین روش را ائمه اهل بیت در پیش گرفته ، خود صدقه نمی گرفتند، و همه بنی هاشم را هم از گرفتن آن مانع می شدند.

در کتاب دعائم الاسلام از حضرت امام جعفر صادق (ع ) آمده است که چون از آن حضرت پرسیدند: حالا که خمس به شما داده نمی شود، آیا صدقه بر شما رواست ؟ فرمود: نه به خدا قسم . به خاطر غضب حقوقمان به وسیله ستمگران ، آنچه را که خداوند بر ما حرام کرده ، حلال نمی شود. و جلوگیری ایشان از پرداخت آنچه که خداوند بر ما روا داشته ، مایه حلال شدن حرام کرده خداوند بر ما نمی گردد (420).

همچنین در کتاب حصال از امام جعفر صادق ، از پدرش علیهماالسلام آمده است که فرمود: صدقه بر بنی هاشم حرام است . مگر در دو صورت : نخست هنگامی که سخت تشنه باشند و آبی برای آشامیدن نیابند. دوم صدقه آنها به یکدیگر (421).

و از اینجا در می یابیم آنچه را که ائمه اهل بیت از حکام و فرمانروایان زمانشان از بیت المال دریافت می کردند و می پذیرفتند، آنها را به عنوان جزئی از حقوق غصب شده شان از فی ء و انفال و جزیه اهل ذمه و خمس غنایم فتوح به حساب می آوردند، نه آن طور که دیگران گمان برده اند از باب صدقات واجبه بوده است .

اما آبهای جاری و آشامیدنی ، بیشتر آنها از محل موقوفاتی بوده که صاحبان اصلیشان ، آنها را برای استفاده عموم مسلمانان وقف کرده بودند؛ همانند خانه ها و استراحتگاههای ساخته شده در بین

راه مساجد و اگر چه صاحبان آنها با نیت تقرب به خدای یکتا هزینه آنها را پذیرفته و به همین مناسبت هم آنها را صدقات نامیده اند، اما این با صدقات مورد بحث ما تفاوت دارد و از صدقات بر افراد مورد بحث ما نیست تا استفاده از آنها - بر غیر فقیر از غیر بنی هاشم - روا نباشد، بلکه آنها برای بهره مند شدن عموم مسلمانان است ، خواه بینوا و توانگر، فرمانروا و بازاری ، هاشمی و غیره ، که این مطلب خارج از موضوع مورد بحث ماست .

تا اینجا، مطالبی را که ما در مصادر تحقیقی اسلامی در امر خمس یافته ایم ، آوردیم . و کسانی را که در زمان پیغمبر خدا(ص ) سهمی از آن را می گرفتند مشخص نمودیم . و حرمت صدقه را بر بنی هاشم و موالی ایشان ، و خودداری آنها را از پذیرفتن صدقه در زمان آن حضرت و پس از وی ، بیان داشتیم . اما اینکه خلفا با مساءله خمس چگونه برخورد کرده اند و نحوه اجتهاد ایشان در این مورد، بویژه در مورد حق دختر پیغمبر(ص )، چگونه بوده است ، باید برای درک آن نخست به بررسی آنچه که از پیغمبر خدا(ص ) از ملک و اموال و خالصه بر جای مانده بود بپردازیم . و سپس بر سر این مطلب رویم که از سوی خلفا بر سر آنها چه آمده و شکایت فاطمه (س ) ، دختر پیامبر خدا(ص )، از ایشان درباره میراث پدرش و خمس وی به کجا رسیده است .

میراث پیغمبر (ص ) و شکایت فاطمه

قاضی ماوردی (م 450 ق )

و قاضی ابویعلی (م 458 ق ) می گویند: