دو مکتب در اسلام جلد دوم صفحه 12

و همچنین : لا یکون الرجل منکم فقیها حتی یعرف معاریض کلامنا (46). یعنی هیچیک از شما فقیه و عالم دینی نخواهد شد، مگر هنگامی که کنایه ها و اشارات سخنان ما را دریابد.

و یا آنجا که می فرماید: من کان من الفقهاء صائنا لنفسه ، حافظا لدینه ، مخالفا علی هواه ، مطیعا لاءمر مولاه ، فللعوام ان یقلدوه (47). یعنی از فقیهان ، آن کس که دیندار و خویشتندار بوده ، به هوای دل سر فرود نیاورده ، فرمانبردار امام و مولایش باشد، برای مردمان روا است که از او تقلید و پیروی نمایند.

اینها موارد کاربرد و مفهوم فقه و فقیه در کتاب و سنت بود این کلمه بعدها در نزد دانشمندان مکتب اهل بیت اصطلاح ویژه ای یافت ، و آن اینکه : فقه عبارت است از علم به احکام شرعی از راه ادله تفصیلی آن .

جمال الدین حسن بن زین الدین (م

1011 ق ) در کتاب معالم الدین ، که به معالم الاءصول شهرت یافته ، می نویسد:

الفقه فی اللغه الفهم ، و فی الاصطلاح هو العلم بالاءحکام الشرعیه الفرعیه عن ادلتها الت فصیلیه (48). یعنی فقه در لغت به معنای درک و فهم است ، و در اصطلاح ، علم به احکام شرعی فرعی است از راه ادله تفصیلی آن . که منظور این فقیه بزرگوار از کلمه اصطلاح ، اصطلاح دانشمندان مکتب اهل بیت است .

5. اجتهاد

1. اجتهاد در لغت

ابن اثیر می نویسد: الاجتهاد بذل الجهد فی طلب الاءمر، و هو افتعال من الجهد: الطاقه (49). یعنی اجتهاد عبارت است از به کار بردن توان دریافتن موضوع ، و ریشه آن جهد یعنی طاقت و توان است .

لفظ اجتهاد در همین معنا و مفهوم در زمان شخص پیغمبر خدا (ص ) و اصحاب آن حضرت ، تا پایان قرن اول هجری ، به کار می رفته است . از رسول خدا (ص ) آورده اند که فرموده است :