دو مکتب در اسلام جلد دوم صفحه 149

ابن قدامه در کتاب المغنی بعد از آوردن روایتی که ابوبکر خمس را به سه قسمت تقسیم کرده است می نویسد:

این نظر اصحاب راءی ، چون ابوحنیفه و پیروان اوست که می گویند: خمس به سه قسمت می شود: یتیمان و مسکینان و ابن سبیل ، و سهم پیغمبر و ذوالقربای او با مرگ آن حضرت ساقط می شود.

اما مالک معتقد است که فی ء و خمس یکی است و هر دو متعلق به بیت المال می باشند. ولی ثوری و حسن می گویند که خمس را امام ، آنگونه که خدای عزوجلش راهنمایی کند، به مصرف می رساند.

اما سخن ابو حنیفه با ظاهر آیه خمس مغایرت دارد؛ زیرا خدای تعالی برای پیامبر و نزدیکانش به نام آنها چیزی را مقرر و برایشان حقی مسلم در خمس معین کرده است ؛ همان گونه که برای اصناف سه گانه دیگر با عنوان مشخص

فرموده است . و هر کس هم که با آن مخالفت کند، با نص کتاب خدا مخالفت کرده است .

و اما این سخن را که ابوبکر و عمر - رضی الله عنهما - سهم ذوالقربا را در امور خیریه به کار می برده اند، برای احمد بن حنبل بازگو کرده اند، و احمد با شنیدن آن سرجنبانیده و با آن موافقت نکرده است و چنین نموده که سخن ابن عباس و کسانی که با او موافقند، از آن رو که بیشتر با کتاب خدا و سنت پیامبرش (ص ) هماهنگی دارد اولی است (589).

قاضی ابویعلی و قاضی ماوردی نیز معتقدند که مصرف خمس موکول به اجتهاد خلفاست (590).

سخن ما درباره اجتهاد خلفا در مساءله خمس و حق دختر پیامبر خدا(ص ) به دراز کشید و در این زمینه از هر دو سخن رفت . اینک ناگزیریم برای جمع بندی همه آن برداشتها و تفکرات نتیجه گیری فشرده آنچه را گفتیم ، بیاوریم ، و برای توضیح بیشتر، نکاتی را نیز بر آن بیفزاییم .

فشرده آنچه گذشت

قسمت اول