دو مکتب در اسلام جلد دوم صفحه 84

که در آن صفایا چیزی است که رئیس برای خود بر می گزید و به خود اختصاص می داد. و نشیطه به آن قسمت از غنیمت گفته می شد که پیش از بازگشت رزمندگان به قبیله عاید رئیس می گردید. و بالاخره فضول غنیمت اندکی است که قابل تقسیم نبوده و اختصاص به فرمانروا داشت (331).

در نهایه اللغه آمده است : ان فلانا قد ارتبع امر القوم . یعنی فلانی مترصد است تا بر آنها ریاست و فرمانروایی کند. و نیز: و هو علی رباعه

قومه . یعنی او سید ایشان است .

و در واژه خمس آمده است : عدی بن حاتم (332) گفت : ربعت فی الجاهلیه و خمست فی الاسلام . یعنی در جاهلیت یک چهارم و در اسلام یک پنجم می گرفتم . منظور او این است که من در هر دو دوره فرمانروای سپاه بودم . در دوران جاهلیت یک چهارم غنایم از آن فرمانده بود، که اسلام آمد و آن را به یک پنجم تقلیل داد و برای آن هم موارد مصرفی تعیین کرد (333).

دوم : در عصر اسلامی

در عصر اسلامی

آنچه را گفتیم ، مربوط به قبل از اسلام و دوره جاهلیت بود. اما در اسلام و تشریع اسلامی خمس امری واجب مقرر شده و در قرآن سنت از آن به شرح ذیل یاد شده است .

1. خمس در قرآن

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

و اعلموا انما غنمتم من شی ء فان الله خمسه و للرسول ولذی القربی والیتامی والمساکین وابن السبیل ان کنتم آمنتم بالله و ما اءنزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان ، والله علی کل شی ء قدیر . یعنی و بدانید که از آنچه به دست آورده بهره یافتید، یک پنجم آن از آن خدا و پیامبر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان و در راه واماندگان وابسته به پیغمبر است ، اگر به خدا ایمان آورده اید و به آنچه که ما بر بنده خود در روز برخورد دو گروه متخاصم و مجزا نازل کرده ایم . و خداوند بر هر چیزی تواناست (334).