دو مکتب در اسلام جلد سوم صفحه 278

اینکه شیخ کلینی گفته است : عده ای از اصحاب ما روایت کرده اند از سهل بن زیاد از حسن بن ظریف ، منظورش روایت عرضه داشتن کتاب دیات به حضرت امام صادق (ع ) بوده است .

و همان گروه از اصحاب ما، از سهل بن زیاد، از علی بن فضال روایت عرضه کتاب را به امام رضا (ع ) نیز روایت کرده اند. و این عادت و روش کلینی و دیگر بزرگان و مشایخ علم حدیث است در مختصر ساختن حدیث و حذف ابتدای سند دوم ، هر گاه که در آغاز حدیث اول آمده باشد.

و منظور کلینی از علی بن فضال ، علی بن الحسن بن علی بن فضال است که او با واسطه حسن بن جهم از امام رضا (ع ) روایت نموده است ، و این مطلب در بحث درباره سند اول گذشته است .

اینک آنچه را ما از سندهای کتاب دیات تا حضرت امام رضا (ع ) به دست آورده ایم ، در جدولهای سه گانه زیر خلاصه می کنیم :

فشرده بحث

کتاب دیات منسوب به ظریف بن ناصح را امیرالمؤ منین علی (ع ) به خط خود نوشته و یا آن را املا فرموده و برای فرمانداران خود ارسال داشته است . پیروان آن حضرت آن را یادداشت کرده و نسلی به نسل دیگر تحویل داده اند، و در زمان امامت

حضرت امام صادق (ع ) آن را به حضرتش عرضه داشتند و آن حضرت صحت آن را با این عبارت که آری ، آن درست است ، و امیرمؤ منان فرماندارانش را به عمل به آن فرمان داده تاءیید کرده است .

تاءیید حضرتش در روایتی دیگر چنین آمده است : فتوای امیرالمؤ منین است که مردم آن را نوشته و امیرالمؤ منین نیز آنرا برای فرمانداران و سران سپاهش ارسال کرده است .

پس از آن ، راویان شناخته شده کتاب مزبور از حضرت صادق (ع ) تا زمان مشایخ حدیث زنجیروار پشت سر یکدیگر قرار گرفته اند، که در میان آنها کسانی که زمان امام رضا (ع ) را درک کرده و کتاب مزبور را به حضرتش عرضه داشته اند و آن حضرت نیز در تاءیید صحت آن ، به یکی از آنها فرموده است : آری ، آن درست است ، و امیرمومنان کارگزارانش را به انجام آنها دستور داده است .

و به دیگری فرموده است : درست است .