آنگاه هدایت شدم صفحه 183

٢-اصحاب حتی در نماز تغییر دادند:

انس بن مالک گوید: من هیچ‌چیز را در زمان پیامبر مقدم بر نماز نمی‌دانستم.

آنگاه گفت: و مگر همین نماز را ضایع نکردید؟ زهری گوید: بر انس بن مالک در دمشق وارد شدم، او را گریان دیدم، گفتم: چه چیز ترا بگریه انداخته؟ گفت: من چیزی را جز نماز نمی‌شناختم، این هم ضایعش کردند (1).

و برای اینکه کسی توهّم نکند که تابعین بودند که هرچه خواستند تغییر دادند پس از آن همه فتنه‌ها و جنگها، دوست دارم تذکر بدهم اوّلین کسی که سنّت پیامبر را در نماز تغییر داد شخص خلیفه مسلمانان عثمان بن عفّان بود و همچنین امّ المؤمنین عایشه بود، شیخین بخاری و مسلم در صحیح خود آورده‌اند: «پیامبر در منی دو رکعت نماز خواند، ابو بکر هم پس از او چنین کرد و عمر هم پس از ابو بکر و عثمان هم در اوائل خلافتش ولی بعدا عثمان چهار رکعت خواند» (2).

و همچنین مسلم در صحیحش آورده است: زهری گفت: به عروه گفتم:

عایشه را چه می‌شود که در مسافرت، نماز تمام می‌خواند؟ گفت: او هم مثل عثمان، تأویل می‌کند! (3)

عمر بن خطاب نیز اجتهاد می‌کرد و در برابر نصوص آشکار از سنن پیامبر تأویل می‌کرد بلکه در مقابل نص قرآن کریم، به رأی خودش عمل می‌کرد. از جمله می‌گوید: «دو متعه در زمان پیامبر بوده و من از آنها نهی می‌کنم و

1- صحیح بخاری-ج ١-ص ٧۴.
2- صحیح بخاری-ج ٢-ص ١۵۴، صحیح مسلم-ج ١-ص ٢۶٠.
3- صحیح مسلم-ج ٢-ص ١۴٣-کتاب صلاة المسافرین .