تاریخ فلسفه و تصوف صفحه 19

میان برداشته می شود و به مقام جمع الجمع می رسید. در این حال، جز او کسی نمی بینید

و از جام وحدت می نوشید و این عبادت های ظاهری شریعت از شما ساقط می شود.(1)

صنعی در کتاب دیوان خود می گوید:

روح و باطن احکام شریعت مهم تر از صورت ظاهر آن است. ظواهر شرع، نماز، روزه، حج، وسیله کمال مبتدی است. ولی پس از آن که سالک به حقیقت واصل شد، تکالیف ظاهری از او ساقط می شود.

مولوی هم مدعی است که سالک، چون طبق نسخه شریعت و با ارشاد و هدایت ولی کامل در وادی طریقت گام نهد و به سیر و سلوک و تهذیب نفس همّت گمارد، سرانجام واصل و فانی در حق می گردد. بیان او در مقدمه دفتر پنجم چنین است:

شریعت همچون شمعی است که راه می نماید؛ و بی آن که شمعی به دست آری، راه رفته نشود و کاری کرده نگردد. چون در راه آمدی، این رفتن تو طریقت است؛ و چون به مقصود رسیدی، آن حقیقت است. جهت آن که فرموده اند:

لو ظهرت الحقائق بطلت الشرائع؛ چون حقیقت هویدا شود، شریعت از میان برخیزد.(2)

همو می گوید:

یا مثال شریعت همچون علم طب آموختن است؛ و طریقت پرهیز کردن به موجب علم طب و دارو خوردن؛ و حقیقت یافتن صحّت ابدی و از آن هر دو فارغ شدن.(3)

1- دیوان صنعی، ص32 33.
2- مثنوی معنوی، دفتر پنجم، ص755.
3- مثنوی معنوی، دفتر پنجم، ص755.