انس با قرآن و سیر مطالعاتی در دانش های قرآنی (عمومی - نیمه تخصصی - تخصصی) صفحه 36

منتشر شده اولین تفسیر موضوعی است که آیه اللّه سبحانی به رشته تحریر در آورده است.

14 - تأویل قرآن

فهم تأویل قرآن یکی از مراحل عمیق فهم قرآن کریم است.

تأویل در لغت از ریشه «الأول» به معنای برگشت به سوی اصل و اساس یا برگردان چیزی به سوی هدف و مقصود خویش است(1) و از نظر اصطلاحی مفسرین برای کلمه «تأویل» معانی متفاوتی ذکر کرده اند. علامه طباطبایی (ره) تأویل را همان عین واقعی می داند که مستند بیانات قرآنی است. همان کتاب حکیم است که غیر از افراد پاک آن را لمس نمی کنند(2).

برخی تأویل را به معنای همان تفسیر آورده اند.

برخی تأویل را به معنای مخالف ظاهر لفظ گفته اند.

برخی تأویل را به معنای توجیه آیات متشابه دانسته اند.

برخی تأویل را به معنای ثانوی آیات قرآن که همان بطن است دانسته اند(3).

اما واژه تأویل در قرآن کریم در هفت سوره و مجموعاً هفده بار به کار رفته است که در معانی متعددی استعمال شده است:

الف: به معنای تفسیر و تبیین (وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ) ؛ «و حال آن که بازگشتگاه (مقاصد) آن را جز خدا و استواران در دانش نمی دانند»(4).

1- (1) مفردات راغب، ماده «اول».
2- (2) المیزان، ج 5، ص 25 به بعد.
3- (3) ر. ک: در آمدی بر تفسیر علمی قرآن، ص 34-49 که از منابع متعدد ذکر شده و بررسی شده است.
4- (4) آل عمران/ 7.