نقش ائمه علیهم السلام در احیای دین جلد 1 صفحه 291

و نادرستی اسطورۀ غرانیق،دیگر به سخن دیگری نیاز نداریم و برهان دیگری در این باره نمی خواهیم.امّا با وجود این،قدم دیگری در راه تحقیق برخواهیم داشت و این احادیث را از نظرگاه های دیگری مورد بررسی قرار می دهیم.

اسناد روایات در اسطورۀ غرانیق

در این بحث به خاطر اختصاری که در نظر است،اسناد روایات اسطورۀ غرانیق را تنها از یک جهت بررسی می کنیم،و آن اینکه ببینیم آیا این راویان،عصر و زمان نزول سورۀ نجم را درک کرده اند؟و آیا ناقلان شاهد حادثه بوده اند که بتوان به روایتشان از جهت اتّصال سند اطمینان پیدا کرد یا خیر؟

در این تحقیق،صرف نظر از دیگر نقاط ضعف در سند،اثبات شده است که هیچ کدام از ناقلان اوّلیۀ احادیث،زمان حادثه را درک نکرده اند،و روایات از این نظر از اعتبار خالی است.

روایاتی که از تفسیر طبری نقل کردیم،سلسله و زنجیرۀ راویان آن به افراد زیر منتهی می شوند:

1. سند روایت اوّل و دوم به محمّد بن کعب بن سلیم قرظی،از نسل یهودیان بنی قریظه می رسد.او در سال چهلم از هجرت،یعنی تقریبا سی سال بعد از رحلت پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم به دنیا آمده،و در سال 108 یا 117 هجری وفات یافته است.محمّد بن کعب از تابعین مدینه شمرده می شود. (1)

2. محمّد بن قیس آخرین راوی در سند روایت اوّل طبری،همراه محمّد بن کعب می باشد. (2)

او سخنگوی رسمی مذهبی در عصر عمر بن عبد العزیز بوده،و در فتنه ها و آشوب های عصر ولید بن یزید بن عبد الملک،یعنی حدود سال 126 هجری وفات یافته است.رجال شناسان محمّد بن قیس را در طبقۀ تابعین به حساب آورده اند. (3)

1- 1) -تقریب التهذیب 203/2،چ قاهره؛مشاهیر علماء الامصار(ابن حبّان)65/،شمارۀ 436،چ قاهره،تحقیق فلایشهمر.و نیز نگاه کنید به:الطبقات الکبری 370/5-371 و 501/7،و نیز الطبقات(خلیفه بن خیاط)661/2،و الجرح و التعدیل(رازی)ج 4 ق 1 ص 67.
2- 2) -چنان که دیدیم طبری در تاریخ،همین دو روایت اوّل و دوم را آورده و همین دو راوی منتهی الیه سلسله سند حدیث هستند.مراجعه کنید به:تاریخ طبری 338/2-341،چ محمّد ابو الفضل ابراهیم.
3- 3) -تهذیب،الکمال،مخطوط،مصور مجمع علمی اسلامی،جزء هفتم620/؛تهذیب التهذیب 414/9؛ [1]الطبقات (خلیفه بن خیاط)648/2؛الجرح و التعدیل ج 4 ق 1 ص 64؛میزان الاعتدال 16/4.