نقش ائمه علیهم السلام در احیای دین جلد 2 صفحه 140

ب-آنچه نویسندگان کتب ملل و نحل در معرّفی این فرقه نوشته اند.

در این باره شایسته است توجّه داشته باشیم که در بحث های علمی با نوشته های این هر دو دسته باید با احتیاط کامل برخورد کرد.چه آنکه دربارۀ نوشته های مخالفین،باید گفت:تنها به قاضی رفته اند،و دلیلی بر صحّت مطالبی که مخالفان و دشمنان جهمیّه به آنان نسبت داده اند،نیست.

و نوشته های نویسندگان آرای ملل و نحل را نیز در بحث های علمی خود دربارۀ وجود فرقه هایی در زمان گذشته-همچون سبائیّه و ناووسیّه-و معتقدات آن فرقه ها دیدیم،و دانستیم که غالبا بدون تحقیق می نویسند و مدرکشان در آنچه به آن فرقه ها نسبت می دهند،گاه همان است که مخالفان آن فرق به آنها نسبت داده اند.و گاه مطالبی است که بین مردم زمان خود آن نویسندگان دربارۀ آن فرقه ها مشهور بوده است.

بنابراین پر واضح است که در بحث های علمی،هیچ یک از این دو دسته مدارک قابل اعتماد مطلق نیست.بدین سبب ما با آنچه که به جهمیّه نسبت داده اند،با احتیاط کامل برخورد می کنیم و با مقیّد بودن به این احتیاط،آنچه از جهم و جهمیّه در فهم بحث های آینده لازم است،بیان می کنیم:

الف-جهم و جهمیّه اعضا و جوارح داشتن خدا را منکر بوده اند. (1)

ب-قائل بوده اند قرآن قدیم نیست و مخلوق است.

ج-قائل بوده اند افعال بشر را خدا خلق کرده و بشر مجبور به افعال خود می باشد. (2)

د-و نیز گفته اند جهم،شرط امامت را دانایی به کتاب خدا و سنّت پیامبر و اجماع مسلمانان بر انتخاب او می دانسته است. (3)

زندگانی جهم

جهم آزاد کردۀ قبیلۀ ازد و از اهل بلخ،و کنیه اش ابو محرز بوده است. (4)

1- 1) -کتاب جهم بن صفوان71/،الفصل الثّالث(نفی الصّفات عن اللّه تعالی).
2- 2) -رجوع کنید به:الردّ علی الجهمیّه و الزّنادقه(احمد بن حنبل)،چ قاهره؛الردّ علی الجهمیّه(عثمان بن سعید دارمی، متوفّای 280 هجری)،چ لیدن 1960 میلادی؛جهم بن صفوان(حامد العلی)،چ بغداد 1965 میلادی.کتاب اخیر اثری است جامع در احوال جهم.
3- 3) -رجوع کنید به:فرق الشیعه145/. [1]
4- 4) -انساب(سمعانی).