نقش ائمه علیهم السلام در احیای دین جلد 2 صفحه 286

علمای مکتب خلفا«وجه»را در عبارات«وجه الرّب»و«وجه اللّه»،به همان معنای رخساری که انسان دارد،پنداشته اند.نتیجۀ آن نیز چنین می شود که طبق فرمودۀ قرآن کریم،خدا دارای رخساری مانند رخسار انسان می باشد.

ولی در مکتب اهل بیت علیهم السّلام،معنای«وجه»را متفاوت از این دیدیم:

مولای متّقیان،علی علیه السّلام،در یکی از کلماتش،دو قانون علمی به ما تعلیم فرمود:

نمی توان افعال و صفات خداوند را با افعال و صفات بندگان و مخلوقاتش قیاس نمود و همچون افعال و اوصاف آنان پنداشت.

گاهی تأویل آیات قرآن،موافق تنزیل(معنای لغوی)آنها نمی باشد.این قاعدۀ علمی،تا حدودی همان است که در علم بلاغت آن را«استعمال مجازی»می نامند.در بحث های قبلی، تحت عنوان«نقش شناسایی کاربرد الفاظ،در فهم گفتار»،مطالبی را به اشاره بیان داشتیم.

امام باقر و امام صادق علیهما السّلام،بنا به دستور جدّشان،آیۀ 88 از سورۀ قصص را چنین معنا فرمودند:

«هر چیز هلاک می شود،مگر دین خدا و آن کس که راه حق را گرفته است.»

نتیجۀ بحث

بنابر بحث گذشته،دو امر برای ما روشن می شود:

«وجه»در زبان عرب،به چندین معنی استعمال شده است که یکی از آن معانی،رخسار انسان و حیوان می باشد.بنابراین پیروان مکتب خلفا،هیچ دلیلی ندارند که«وجه»در عبارات«وجه اللّه»یا«وجه الرّب»،به معنای صورت انسان و حیوان می باشد.سبب اصلی این عمل آنان، روایت هایی است که در کتب حدیث ایشان آمده(از قبیل روایت گذشتۀ ابو هریره)و ذهن ایشان را آشفته ساخته است.لذا«وجه اللّه»و«وجه الرّب»را چنان معنی کرده اند که دیدیم.

خطّ فکری دو مکتب،در شناسایی صفات ربوبی و نیز در تأویل و تفسیر آیات قرآن، بدین گونه روشن گردید: