مقایسه دوره جاهلیت و اسلام صفحه 8

شبه جزیره عربستان از نظر جغرافیایی به سه بخش عمده شمالی ، مرکزی و جنوبی تقسیم می شود . جغرافی دانان با یکی دانستن بخش شمالی و مرکزی ، آن را به دو بخش شمالی و جنوبی که به وسیله ریگزاری پهناور از هم جدا می شود ، نیز تقسیم کرده اند . به همین ترتیب ساکنان عرب آن نیز به عرب شمالی یا قحطانی و عرب جنوب یا عدنانی تقسیم می شوند . (27)

اوّلین تمدنها در جزیره العرب به دست عربهای جنوبی پدید آمد؛ در

حالی که عربهای شمالی تا زمان ظهور اسلام هیچ گونه جنبشی از خودشان ندادند ، و نظام حکومتی آنان دستخوش دگرگونی نشد . (28)

تنوع جغرافیایی به اضافه همجواری با دولتهای قدرتمند آن روزگار یعنی امپراتوریهای ایران و روم ، باعث تفاوت درحکومتهای شمال و جنوب شبه جزیره شده بود .

انواع حکومت در شبه جزبره عربستان

امکانات طبیعی زندگی و نوع معیشت مردم ، عامل تعیین کننده نوع حکومت بود . عربهایی که در بخش جنوبی زندگی می کردند؛ با برخورداری از آبادانی و رواج کشاورزی در آنجا صاحب تمدنی کهن بوده ، تحت حکومتی واحد اداره می شدند؛ گر چه این حکومتها دست نشانده ایران و حبشه بودند . در مرزهای شمالی بخش شمالی حکومتهای مستقلی زیر سلطه ایران و روم وجود داشت ، در حالی که سایر نقاط شبه جزیره با نظام قبیله ای اداره می شد . بدین ترتیب ، دو نوع حکومت در جزیره العرب قبل از اسلام وجود داشت .

1 حکومتهای نیمه مستقل و در مواردی مستقل در جنوب و شمال . حاکمان دینی دولتها دارای تاج بودند و اغلب دست نشانده حکومتهای خارجی مثل ایران و حبشه بودند .

2 نظامهای عشیره ای . این نظامها تا حدودی مستقل بودند و حاکمان آنها از تاج و تختی برخوردار نبودند . (29) حکومتهای صاحب تمدن عرب در شمال غالبا با چیره شدن قبیله ای بر قبایل دیگر پدید می آمد و با آنکه نظام قبیله ای بر پا بود؛ اما از قدرت ، تشکل ، وسعت قلمرو و حاکمیت و انسجام بالایی برخوردار بود .

نظامهای عشیره ای نیز بر پایه تشکلهای قبیله ای استوار بود؛ اما هر

عشیره ، برای خود طایفه و قبیله ای مستقل بود و قبایل و طوایف ، تحت حاکمیت متمرکز و متشکلی گرد نیامده بودند . و هر قبیله توسط رئیس آن قبیله اداره می شد و رئیس قبیله زیر نظر و تحت حاکمیت مقام بالاتری نبود و قبایل به صورت هسته های جمعیّتی کوچک ، جدا از یکدیگر زندگی می کردند .