تمثیلات قرآن‌ صفحه 121

سرنوشتی سعادت آفرین می‌گشایند. «1»

فخر رازی در وجه تشبیه این مثل می‌گوید:

«همانگونه که خداوند آدمی را از تن و روان آفریده است، و همچنانکه تن را چشم و گوش بخشیده جان و روان را سمع و بصری می‌باید، اگر جسد به ظاهر کور و کر باشد، آدمی در جهان حیوان ماند، همچنان اگر چشم و گوش باطن او بسته باشد، در حضیض ظلمات جهل سرگردان بماند، نه نوری ببیند که به آن راه هدایت جوید، نه آوازی شنود که از آن کلمه حقّ را استماع کند. همچنین است جاهل گمراه، چشم دل او و گوش باطن او از شنیدن کلمه حقّ کور و کر است، او نیز در تاریکی و ضلالت و گمراهی جاویدان سرگردان خواهد بود.» «2»

آری، تفاوت یک فرد موحّد با غیر موحّد در آن است که عالم هستی برای یک موحّد معنی دارد یعنی هستی برای او کتابی است که هر لفظش اشاره به یک معناست امّا برای فرد مادّی و غیر موحّد مثل خطوطی است که یک آدم بی‌سواد آن را نگاه می‌کند. از نظر آدم بی‌سواد غیر از چندین خط چیز دیگری وجود ندارد، و این خطوط برای فهماندن یک مقصود نیست.

اینکه قرآن کریم، بسیار روی کلمه «آیه» تکیه دارد برای همین است. یعنی می‌خواهد یک نفر موحّد، عالم را آنچنان مطالعه کند که یک فرد باسواد کتابی را مطالعه می‌کند، از آن معنی و مقصودی بفهمد. لذا از عالم هستی تعبیر به «کتاب حقّ تعالی» شده است. «3»

به نزد آن که جانش در تجّلاست همه عالم کتاب حقّ تعالی است

لذا آنچه در مقام واقع، «مؤمن» را از «کافر» جدا می‌سازد نوع نگرش و تلقّی آنها از جهان هستی و مظاهر و پدیده‌های آن است. چرا که مؤمن به هر چه می‌نگرد، نشان از قامت رعنای او دارد:

به صحرا بنگرم، صحرا تو بینم به دریا بنگرم دریا تو بینم

به هر جا بنگرم کوه و در و دشت نشان از قامت رعنا تو بینم

(1). تفسیر نمونه، ج 9، ص 67.

(2). تفسیر الکبیر، ج 18، ص 209.

(3). آشنائی با قرآن، ج 5، ص 163 و 164. با تلخیص و تصرّف.