تمثیلات قرآن‌ صفحه 146

قرآن کریم در پرتو این مثل، حقیقت ذات نامتناهی الهی، را تا حدودی چند برای ادراکات محدود بشری نزدیک ساخته و نمونه کوچکی را که برای حواس آدمی قابل درک است برای او ترسیم نموده است، چرا که بشر از دستیابی به اصل و حقیقت ذات مقدّس خداوندی عاجز و ناتوان است. «1»

هیچ ماهیات اوصاف کمال کس نداند جز به آثار و مثال

تا بداند کودک آن را از مثال گر نداند ماهیت یا عین حال

«2» آری، گرچه مقام والا و منزلت شایان الهی از هر شبیه و نظیری برتر است، امّا اگر بخواهیم برای ذات پاک خدا تشبیه و تمثیلی از موجودات حسی این جهان انتخاب کنیم، چیزی همانند واژه «نور» نمی‌تواند گویای این حقیقت باشد. و اگر نبود که خدای متعال خود این تمثیل و تعبیر را برای تقریب اذهان با ذات بی‌همتای خود در اختیار بشر نهاده است، ما را سزا نبود که بخواهیم ذات پاک کبریائی خداوند متعال را به امری تشبیه نموده و مثالی در این‌باره یاد نمائیم. «3» از این رو در انتهای آیه فرموده است:

یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ علّامه طباطبائی درباره این جمله می‌فرمایند:

«این جمله اشاره است به اینکه در باطن مثلی که زده شده است اسراری از علم نهفته است و اگر به عنوان مثل آورده شد برای این بود که از آسان‌ترین طرق آن حقایق و دقائق را رسانده باشد، تا عالم و عامی هر دو آن را بفهمند و هر یک نصیب خود را از آن بگیرند.

همچنانکه فرمود: وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما یَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ «4» «و آن مثلها را برای مردم می‌زنیم ولی جز عالمان آن را بطور کامل نمی‌فهمند.» «5»

(1). تفسیر فی ظلال القرآن. ج 4 ص، 2519.

(2). مثنوی معنوی، دفتر سوم.

(3). قرآن کریم خود در این‌باره می‌فرماید: «فَلا تَضْرِبُوا لِلَّهِ الْأَمْثالَ إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» (نحل/ 74) «پس برای خدا امثال (و شبیه‌ها) قائل نشوید! خدا می‌داند، و شما نمی‌دانید.»

ای برون از وهم و قیل و قال من خاک بر فرق من و تمثیل من

.

(5). تفسیر المیزان، ج 15، ص 177.