تمثیلات قرآن‌ صفحه 149

اذهان بشری غیر قابل دسترس است، و عقول بشری هر قدر هم قدرت بر تعقل چنین معانی داشته باشد باز نیازمند تصاویر و اشکال و ارائه نمونه‌های عینی است.

... و به همین دلیل است که قرآن به ارائه مثالهایی چند برای مردم روی آورده، و معانی ژرف و بلند خود را در قالب تصاویر و مناظر و اشکال و امور محسوس ارائه نموده است، همانگونه که در این مثال چنین روشی در پیش گرفته است.

در این مثال دریا، نمایانگر علم بشری است که انسان آن را زیاد و گسترده می‌پندارد حال آن که- با وجود وسعت آن- بسیار محدود است. و کلمات الهی نمایانگر علم الهی است که حدّ و اندازه‌ای ندارد و بشر نهایت آن را درک نمی‌کند، بلکه اساسا تلقّی درستی از آن ندارد و نمی‌تواند آن را به نگارش درآورد تا چه رسد به آن که بخواهد حقیقت آن را دریابد.» «1»

ب) نقش تمثیلات قرآن در تبیین مبانی اعتقادی‌

اشاره

انسانها فرهنگی مشترک به نام «فطرت الهی» دارند، لیکن در هوشمندی و استعدادهای فکری و ذهنی یکسان نیستند، بلکه: «الناس معادن کمعادن الذهب و الفضة.» «2» کتابی که جهان مشمول است باید معارف فطری را با روشهای متفاوت و در سطوح متعدد تبیین کند تا هیچ محقّقی به بهانه سطحی بودن مطلب خود را از آن بی نیاز نپندارد و هیچ ساده اندیشی به بهانه پیچیدگی و عمیق بودن معارف، خود را از آن محروم نبیند.

قرآن کریم برای متوسطین مردم از برهان و حکمت استفاده می‌کند ولی برای انسانهای ساده اندیشی که برهان و استدلال برایشان قابل هضم نیست از «تمثیل» برای رقیق و ساده شدن معارف سنگین استفاده می‌کند و این خصوصیت غالبا در کتابهای عقلی و استدلالی وجود ندارد. «3»

(1). تفسیر فی ظلال القرآن، ج 4، ص 2296 و 2297.

(2). بحار الانوار، ج 58، ص 65 و 106.

(3). قرآن در قرآن، ص 432- 429. با تلخیص.