تمثیلات قرآن‌ صفحه 153

کلمه «خبیثه» همان کلمه کفر و شرک، همان گفتار زشت و شوم، همان برنامه‌های گمراه کننده و غلط، همان انسانهای ناپاک و آلوده و خلاصه هر چیز خبیث و ناپاک است.

بدیهی است درخت زشت و شومی که ریشه آن کنده شده، نه نمو و رشد دارد، نه ترقّی و تکاملی، نه گل و میوه‌ای، و نه سایه و منظره، و نه ثبات و استقرار، قطعه چوبی است که جز به درد سوزاندن و آتش زدن نمی‌خورد، بلکه مانع راه است و مزاحم رهروان، و گاه گزنده است، مجروح کننده و مردم آزار! «1» پس بطور خلاصه می‌توان گفت: اعمال انسان میوه‌های وجود انسان است، اخلاق انسان شاخه‌های وجود انسان است، عقاید انسان ریشه‌های درخت وجود انسان است و اساسا روح انسان جز یک درخت نیست. یک درخت پر ریشه و پرشاخه و پرمیوه و پر برگ، درختی که در این دنیا انسان باید خودش پیوند بزند و در این دنیاست که این درخت، درخت «طوبی» یا «زقّوم» می‌شود. «2»

از این رو، مثالهای یاد شده (و تشبیه مؤمن به درختی پاک و استوار و کافر به درختی خبیث و بی‌ریشه) صرفا در حدّ یک مثال و تشبیه نیست، بلکه از یک حقیقت مهّم و اصلی ثابت و تحقّق یافتنی در زندگی، حکایت دارد. «3»

ج) نقش تمثیلات قرآن در ترسیم و تجسیم حالات روحی افراد

اشاره

قرآن کریم در بسیاری از تمثیلات خود با مهارت زاید الوصفی حالات روحی و نفسانی انسانها را مجسّم نموده و با ارائه تابلوهای بدیع، چهره‌های گوناگون افراد و حالات و روحیات آنها را ماهرانه به تصویر کشیده است، به گونه‌ای که هر کس می‌تواند این حالات را در هر زمان و هر مکان و در اشخاص پیرامون خود سراغ گیرد و درباره

(1). تفسیر نمونه، ج 10، ص 335- 332، با تلخیص.

(2). آشنائی با قرآن، ج 5، ص 139.

(3). تفسیر فی ظلال القرآن، ج 4، ص 2099.