تمثیلات قرآن‌ صفحه 226

سر بر آر از گلشن توحید تا در کوی دین کشتگان زنده بینی انجمن در انجمن

«1»

9- خاموش ساختن افراد لجوج و عنود

همانگونه که در مباحث پیشین اشاره داشتیم، بسیار می‌شود که ذکر کلّیات مسائل به صورت مستدلّ و منطقی برای خاموش کردن یک فرد لجوج کافی نیست، و او همچنان بر اعتقادات خود اصرار می‌ورزد. امّا هنگامی که مسأله در قالب مثال ریخته شود راه را چنان بر او می‌بندد که دیگر مجال بهانه‌گیری بر او باقی نمی‌ماند، و از همه گذشته زحمت بحثهای طولانی و مفصّل را از دوش بر می‌دارد.

به تعبیر دیگر گاه فردی آنچنان در لابلای تار و پود ذهنی و تنیده‌های فکری خود گرفتار آمده که مانند کرم ابریشم خود را در پیله‌های تنیده خویش محبوس نموده و مجاری اندیشه را بر خود بسته است. طبیعی است که با چنین فردی نمی‌توان تنها از راه استدلالهای منطقی و برهانهای فلسفی به مناظره برخاست، بلکه در مواردی چند، ارائه یک مثال گویا و شیوا می‌تواند گره‌های فکری او را بگشاید و راه رسیدن به مقصود را هموار نماید.

علّامه زمخشری ضمن بر شماردن فوایدی چند برای روش تمثیل می‌گوید:

«خداوند، در کتابهای آسمانی مثالهای فراوانی برای مزید توضیح و تقریر مطلب بیان فرموده، زیرا مثل در دلها تأثیر بیشتری می‌بخشد و دشمن لجوج و عنود، منکوب و سرکوب می‌شود، و با مثل متخیّل به صورت محقّق و معقول در قالب محسوس ترسیم می‌گردد.» «2»

از جمله مثالهای که چنین نقشی را به خوبی ایفا می‌نماید، آیه 59 سوره آل عمران

(1). دیوان حکیم سنائی، ص 520.

(2). تفسیر الکشاف، ج 1، ص 149.