- «فهرست اجمالی مطالب» 1
- «فهرست تفصیلی مطالب» 2
- «مقدّمه» 6
- «فصل 1» «معنای مثل و اقسام آن» 9
- «بخش اوّل» «تمثیل و جایگاه آن» 9
- معنای مثل 9
- اقسام مثل 12
- «فصل 2» «اهمیّت تمثیل و نقش شایان آن» 16
- 1- آشکار نمودن روحیات و تجربیات اقوام 25
- «فصل 3» «فواید مثال» 25
- اشاره 25
- 2- حسّی نمودن مسائل عقلی 28
- 3- نزدیک کردن راه و تنزّل معارف بلند 31
- 4- تأثیرگذاری بر مخاطب 31
- 5- از تلخی پند کاستن (پند در پرده کنایه) 35
- 6- ایجاد تنوّع و انبساط خاطر 36
- 7- انتقال معانی بسیار در قالب الفاظ کم (ایجاز) 37
- 8- آرایش و زینت بخشیدن به کلام 38
- 9- خاموش ساختن افراد لجوج و عنود 39
- 2- جایگاه و اهمیّت تمثیل در قرآن 40
- «بخش دوم» «تمثیل در قرآن کریم» 40
- 1- واژه مثل و معانی آن در قرآن: 40
- «فصل 1» «جایگاه و اهمیّت تمثیل در قرآن کریم» 40
- اشاره 43
- 3- نقش تمثیلات قرآن در فهم معارف بلند الهی 43
- فصل 2 «ویژگیهای تمثیلات قرآنی» 43
- 1- جامعیّت و گستردگی 44
- 2- سهولت و قابل فهم بودن 47
- 3- تصویرگری مفاهیم و حیات بخشیدن به الفاظ 53
- 4- استفاده از مظاهر و پدیدههای طبیعی 61
- 5- دقت و واقعیّت (خیالی و خرافی نبودن) 64
- 6- ارتباط و هماهنگی با محیط 68
- 7- تنوّع اسلوب 72
- 8- نظم منطقی (توالی موضوعات) 75
- اشاره 78
- 9- روش مقایسهای (تقابل و رویاروئی صحنهها 78
- الف) روش مقایسهای در یک آیه: 80
- ب) روش مقایسهای در چند آیه 81
- 10- ایجاز (حذف برخی مقاطع و صحنهها) 83
- «بخش سوم» تمثیل در نظام تربیتی قرآن کریم 89
- «فصل 1» «اهداف تربیتی تمثیلات قرآن» 89
- اشاره 89
- 1- توجّه دادن به ارزشها و مکارم اخلاقی و بر حذر داشتن از زشتیها و پلشتیها 90
- اشاره 90
- 1) انفاق در راه خدا 91
- الف) نمونه هایی از فضایل اخلاقی در تمثیلات قرآنی 91
- 2- استقامت و پایمردی در راه هدف 96
- ب) نمونههائی از رذائل اخلاقی در تمثیلات قرآنی 99
- 1) عهد شکنی 99
- 2- غیبت 102
- 3- قساوت قلب 105
- 4- علم بیعمل 109
- اشاره 112
- 5- انفاق توأم با منّت و آزار 112
- اشاره 115
- اشاره 115
- الف) تمثیل «مؤمن» و «کافر» در قالب مقایسه 115
- [تمثیلات مقایسه ای برای ترسیم ارزشها و ضد ارزشها] 115
- 1) تمثیل مؤمن و کافر به «زنده» و «مرده» 116
- 2) تمثیل مؤمن و کافر به «بینا و سمیع» و «کور و کر» 120
- 3) تمثیل مؤمن و کافر به «زمین حاصلخیز» و «زمین شورهزار» 122
- 4- تمثیل مؤمن و کافر به «راستان» و «کژان» 125
- 5- تمثیل مؤمن و کافر به «گشاده سینه» و «سینه سخت» 127
- 6- مقایسه «مؤمن» و «کافر» در تمثیلاتی جامع 128
- اشاره 130
- ب) تمثیل «موحّد» و «مشرک» در قالب مقایسه 130
- 1) تمثیل موحّد و مشرک به «بندهای با یک مولا» و «غلامی چند خواجه» 131
- 2- تمثیل موحّد و مشرک به «انسان آزاده» و «بندهای زر خرید» 135
- 3- تمثیل موحّد و مشرک به «توانمندی گویا» و «گنگی ناتوان» 136
- ج) تمثیل «مؤمن» و «منافق» در قالب مقایسه 138
- اشاره 140
- 2- ترسیم و تصویر حقایق غیبی، مفاهیم اعتقادی و حالات نفسانی و روحی در قالب امور محسوس و ملموس 140
- الف) نقش تمثیلات قرآنی در تبیین حقایق غیبی 143
- اشاره 143
- 1- تمثیل ذات پاک خداوند به نور 144
- 2- تمثیل علم نامحدود و بینهایت الهی 147
- ب) نقش تمثیلات قرآن در تبیین مبانی اعتقادی 149
- اشاره 149
- تمثیل ایمان و کفر به «درخت پاک» و «درخت ناپاک» 150
- اشاره 153
- ج) نقش تمثیلات قرآن در ترسیم و تجسیم حالات روحی افراد 153
- 1- حالت حرص و ولع شدید عالمان دنیاپرست 154
- 2- حالت ظلمانی که کفّار را احاطه نموده 157
- 3- حالت سقوط و سرنوشت دردناک مشرکین 159
- 4- حالت تحیّر و سرگردانی منافقین 160
- 5- حالت بیثباتی و عدم استقلال منافقین 162
- 3- ارائه الگوها و نمونههای عینی 162
- اشاره 162
- 1- الگوهائی از زنان مؤمن و کافر 165
- 2- ترسیمی از موضع مستکبران در برابر مستضعفان 168
- 4- برانگیختن نیروی فکر و اندیشه بشر (تشحیذ ذهنی) 170
- 5- عبرت آموزی از وقایع و حوادث تاریخی و تبیین سنّتهای الهی 176
- اشاره 176
- 1- عاقبت کفران نعمت 178
- 2- سرگذشت عبرتآموز «اصحاب القریه» 181
- اشاره 186
- 6- آشکار نمودن اصالت حقّ و ناپایداری باطل 186
- 1- تعریف حقّ و باطل 187
- 3- چگونگی پیدایش باطل 188
- 2- معیارهای تشخیص حقّ از باطل 188
- 4- ویژگیها و مشخصات باطل 189
- الف) باطل تنها در یک لباس ظاهر نمیشود 189
- ج) باطل طفیلی است! 190
- ب) باطل دنبال بازار آشفته است! 190
- د) باطل جولان دارد! 190
- 5- مبارزه حقّ و باطل همیشگی است 191
- 7- تبیین حقیقت دنیا و ناپایداری آن 192
- اشاره 192
- مثال اول: زینت بیدوام 194
- مثال دوّم: زرق و برق ناپایدار 197
- مثال سوم: متاع غرور 199
- اشاره 204
- 8- تحقیر آرمانها و مبانی فکری و اعتقادی مشرکین و کفّار 204
- الف) طرد مبانی فکری و اعتقادی کفّار در تمثیلات قرآن 206
- 1- تمثیل کفّار به حیواناتی گنگ 206
- اشاره 206
- 2- تمثیل اعمال کفّار به سرابی در بیابان 208
- 3- تمثیل اعمال کفّار به خاکستری بر سینه تندباد 210
- 4- تمثیل ورود کفّار به بهشت به داخل شدن شتر به سوراخ سوزن! 212
- اشاره 213
- ب) طرد مبانی فکری و اعتقادی مشرکین در تمثیلات قرآن 213
- 1- تمثیل تکیهگاه سست مشرکین به لانه عنکبوت 214
- 2- تمثیل معبودهای دروغین مشرکین به موجوداتی ضعیفتر از مگس 218
- 3- تمثیل مشرکین به جوینده آبی که هرگز بدان نرسد! 221
- 4- تمثیل مشرکین به افرادی متحیّر و سرگردان 223
- 9- خاموش ساختن افراد لجوج و عنود 226
- 10- ابتلاء و امتحان برای آشکار نمودن گوهر حقیقت آدمی 229
- اشاره 238
- «فصل 2» «آثار تربیتی تمثیلات قرآنی» 238
- 1- تحوّل آفرینی و نفوذ و تأثیر گذاری عمیق بر دلها 240
- 2- ایجاد نشاط و انبساط خاطر 249
- 3- برانگیختن قوای حسی در جهت اقناع عقلی 251
- 4- گسترش افق فکر و اندیشه انسان 260
- 5- رشد هماهنگ و متعادل غرایز و عواطف بشری 264
- اشاره 270
- 6- ارتباط دادن آدمی با واقعیّتهای زندگی و بازداشتن از تخیّلات و اوهام 270
- 1- گسترش شعاع تأثیرگذاری 271
- 2- ایجاد ارتباط دقیق و مستحکم بین مخاطب و اهداف دینی و تربیتی 272
- «خاتمه» 273
- فهرست منابع 275
- «فهرست آیات» 280
- فهرست اعلام (اشخاص) 289
«فصل 2» «آثار تربیتی تمثیلات قرآنی»
اشاره
اساسا آثار تربیتی تمثیلات قرآنی را نباید جدای از اهداف آن بشمار آورد. چرا که میان اهداف و آثار تربیتی مثالهای قرآن ارتباط وثیقی به چشم می‌خورد و گاه یک مثال قرآن در حالی که اهداف تربیتی چندی را تعقیب می‌کند، می‌تواند آثار گوناگون تربیتی را نیز بدنبال داشته باشد.
امّا چنانچه مراد از «اهداف» را تنها ابعاد نظری و اعتقادی بدانیم و مقصود از «آثار» را جنبه‌های عینی و عملی قلمداد نماییم، در اینصورت می‌توان برای هر یک از تمثیلات قرآن اثر یا آثار تربیتی مستقلّی را جویا شد.
گفتنی است که آثار تربیتی تمثیلات قرآن- و دیگر آیات قرآن- بر حسب سطح بینش و دانش و کوشش مخاطبین و حالات روحی و میزان آمادگی آنها، و مقتضیات زمانی و مکانی افراد کاملا متفاوت بوده، و همه انسانها را از نظر نوع دریافت و میزان تأثیرپذیری از مثالهای قرآنی نمی‌توان در یک رتبه قرار داد.
لذا یک مثال قرآنی را می‌توان در نظر گرفت که بر دو شنونده مختلف، دو یا چند تأثیر متفاوت بجا می‌گذارد، بلکه در یک شنونده نیز بر حسب حالات و روحیات مختلف