- «فهرست اجمالی مطالب» 1
- «فهرست تفصیلی مطالب» 2
- «مقدّمه» 6
- معنای مثل 9
- «فصل 1» «معنای مثل و اقسام آن» 9
- «بخش اوّل» «تمثیل و جایگاه آن» 9
- اقسام مثل 12
- «فصل 2» «اهمیّت تمثیل و نقش شایان آن» 16
- «فصل 3» «فواید مثال» 25
- 1- آشکار نمودن روحیات و تجربیات اقوام 25
- اشاره 25
- 2- حسّی نمودن مسائل عقلی 28
- 3- نزدیک کردن راه و تنزّل معارف بلند 31
- 4- تأثیرگذاری بر مخاطب 31
- 5- از تلخی پند کاستن (پند در پرده کنایه) 35
- 6- ایجاد تنوّع و انبساط خاطر 36
- 7- انتقال معانی بسیار در قالب الفاظ کم (ایجاز) 37
- 8- آرایش و زینت بخشیدن به کلام 38
- 9- خاموش ساختن افراد لجوج و عنود 39
- «بخش دوم» «تمثیل در قرآن کریم» 40
- 2- جایگاه و اهمیّت تمثیل در قرآن 40
- «فصل 1» «جایگاه و اهمیّت تمثیل در قرآن کریم» 40
- 1- واژه مثل و معانی آن در قرآن: 40
- فصل 2 «ویژگیهای تمثیلات قرآنی» 43
- اشاره 43
- 3- نقش تمثیلات قرآن در فهم معارف بلند الهی 43
- 1- جامعیّت و گستردگی 44
- 2- سهولت و قابل فهم بودن 47
- 3- تصویرگری مفاهیم و حیات بخشیدن به الفاظ 53
- 4- استفاده از مظاهر و پدیدههای طبیعی 61
- 5- دقت و واقعیّت (خیالی و خرافی نبودن) 64
- 6- ارتباط و هماهنگی با محیط 68
- 7- تنوّع اسلوب 72
- 8- نظم منطقی (توالی موضوعات) 75
- اشاره 78
- 9- روش مقایسهای (تقابل و رویاروئی صحنهها 78
- الف) روش مقایسهای در یک آیه: 80
- ب) روش مقایسهای در چند آیه 81
- 10- ایجاز (حذف برخی مقاطع و صحنهها) 83
- «بخش سوم» تمثیل در نظام تربیتی قرآن کریم 89
- «فصل 1» «اهداف تربیتی تمثیلات قرآن» 89
- اشاره 89
- 1- توجّه دادن به ارزشها و مکارم اخلاقی و بر حذر داشتن از زشتیها و پلشتیها 90
- اشاره 90
- 1) انفاق در راه خدا 91
- الف) نمونه هایی از فضایل اخلاقی در تمثیلات قرآنی 91
- 2- استقامت و پایمردی در راه هدف 96
- ب) نمونههائی از رذائل اخلاقی در تمثیلات قرآنی 99
- 1) عهد شکنی 99
- 2- غیبت 102
- 3- قساوت قلب 105
- 4- علم بیعمل 109
- اشاره 112
- 5- انفاق توأم با منّت و آزار 112
- اشاره 115
- الف) تمثیل «مؤمن» و «کافر» در قالب مقایسه 115
- اشاره 115
- [تمثیلات مقایسه ای برای ترسیم ارزشها و ضد ارزشها] 115
- 1) تمثیل مؤمن و کافر به «زنده» و «مرده» 116
- 2) تمثیل مؤمن و کافر به «بینا و سمیع» و «کور و کر» 120
- 3) تمثیل مؤمن و کافر به «زمین حاصلخیز» و «زمین شورهزار» 122
- 4- تمثیل مؤمن و کافر به «راستان» و «کژان» 125
- 5- تمثیل مؤمن و کافر به «گشاده سینه» و «سینه سخت» 127
- 6- مقایسه «مؤمن» و «کافر» در تمثیلاتی جامع 128
- اشاره 130
- ب) تمثیل «موحّد» و «مشرک» در قالب مقایسه 130
- 1) تمثیل موحّد و مشرک به «بندهای با یک مولا» و «غلامی چند خواجه» 131
- 2- تمثیل موحّد و مشرک به «انسان آزاده» و «بندهای زر خرید» 135
- 3- تمثیل موحّد و مشرک به «توانمندی گویا» و «گنگی ناتوان» 136
- ج) تمثیل «مؤمن» و «منافق» در قالب مقایسه 138
- اشاره 140
- 2- ترسیم و تصویر حقایق غیبی، مفاهیم اعتقادی و حالات نفسانی و روحی در قالب امور محسوس و ملموس 140
- الف) نقش تمثیلات قرآنی در تبیین حقایق غیبی 143
- اشاره 143
- 1- تمثیل ذات پاک خداوند به نور 144
- 2- تمثیل علم نامحدود و بینهایت الهی 147
- ب) نقش تمثیلات قرآن در تبیین مبانی اعتقادی 149
- اشاره 149
- تمثیل ایمان و کفر به «درخت پاک» و «درخت ناپاک» 150
- اشاره 153
- ج) نقش تمثیلات قرآن در ترسیم و تجسیم حالات روحی افراد 153
- 1- حالت حرص و ولع شدید عالمان دنیاپرست 154
- 2- حالت ظلمانی که کفّار را احاطه نموده 157
- 3- حالت سقوط و سرنوشت دردناک مشرکین 159
- 4- حالت تحیّر و سرگردانی منافقین 160
- 5- حالت بیثباتی و عدم استقلال منافقین 162
- 3- ارائه الگوها و نمونههای عینی 162
- اشاره 162
- 1- الگوهائی از زنان مؤمن و کافر 165
- 2- ترسیمی از موضع مستکبران در برابر مستضعفان 168
- 4- برانگیختن نیروی فکر و اندیشه بشر (تشحیذ ذهنی) 170
- اشاره 176
- 5- عبرت آموزی از وقایع و حوادث تاریخی و تبیین سنّتهای الهی 176
- 1- عاقبت کفران نعمت 178
- 2- سرگذشت عبرتآموز «اصحاب القریه» 181
- 6- آشکار نمودن اصالت حقّ و ناپایداری باطل 186
- اشاره 186
- 1- تعریف حقّ و باطل 187
- 2- معیارهای تشخیص حقّ از باطل 188
- 3- چگونگی پیدایش باطل 188
- 4- ویژگیها و مشخصات باطل 189
- الف) باطل تنها در یک لباس ظاهر نمیشود 189
- ج) باطل طفیلی است! 190
- ب) باطل دنبال بازار آشفته است! 190
- د) باطل جولان دارد! 190
- 5- مبارزه حقّ و باطل همیشگی است 191
- اشاره 192
- 7- تبیین حقیقت دنیا و ناپایداری آن 192
- مثال اول: زینت بیدوام 194
- مثال دوّم: زرق و برق ناپایدار 197
- مثال سوم: متاع غرور 199
- 8- تحقیر آرمانها و مبانی فکری و اعتقادی مشرکین و کفّار 204
- اشاره 204
- الف) طرد مبانی فکری و اعتقادی کفّار در تمثیلات قرآن 206
- 1- تمثیل کفّار به حیواناتی گنگ 206
- اشاره 206
- 2- تمثیل اعمال کفّار به سرابی در بیابان 208
- 3- تمثیل اعمال کفّار به خاکستری بر سینه تندباد 210
- 4- تمثیل ورود کفّار به بهشت به داخل شدن شتر به سوراخ سوزن! 212
- اشاره 213
- ب) طرد مبانی فکری و اعتقادی مشرکین در تمثیلات قرآن 213
- 1- تمثیل تکیهگاه سست مشرکین به لانه عنکبوت 214
- 2- تمثیل معبودهای دروغین مشرکین به موجوداتی ضعیفتر از مگس 218
- 3- تمثیل مشرکین به جوینده آبی که هرگز بدان نرسد! 221
- 4- تمثیل مشرکین به افرادی متحیّر و سرگردان 223
- 9- خاموش ساختن افراد لجوج و عنود 226
- 10- ابتلاء و امتحان برای آشکار نمودن گوهر حقیقت آدمی 229
- «فصل 2» «آثار تربیتی تمثیلات قرآنی» 238
- اشاره 238
- 1- تحوّل آفرینی و نفوذ و تأثیر گذاری عمیق بر دلها 240
- 2- ایجاد نشاط و انبساط خاطر 249
- 3- برانگیختن قوای حسی در جهت اقناع عقلی 251
- 4- گسترش افق فکر و اندیشه انسان 260
- 5- رشد هماهنگ و متعادل غرایز و عواطف بشری 264
- 6- ارتباط دادن آدمی با واقعیّتهای زندگی و بازداشتن از تخیّلات و اوهام 270
- اشاره 270
- 1- گسترش شعاع تأثیرگذاری 271
- 2- ایجاد ارتباط دقیق و مستحکم بین مخاطب و اهداف دینی و تربیتی 272
- «خاتمه» 273
- فهرست منابع 275
- «فهرست آیات» 280
- فهرست اعلام (اشخاص) 289
«فصل 3» «فواید مثال»
اشاره
محقّقین برای «مثل» که همواره به عنوان ابزاری مؤثّر و کارآمد در مباحث مختلف علمی و تربیتی و اجتماعی و اخلاقی، نقش آفرین بوده است، فواید و ثمرات بسیاری را یادآور شده‌اند که در اینجا به معدودی از آنها اشاره می‌داریم:
1- آشکار نمودن روحیات و تجربیات اقوام
امثال و تعبیرات و اصطلاحات رایج در میان هر قوم و ملّت یکی از ارکان مهّم زبان و آداب آن قوم و نموداری از ذوق و قریحه و صفات روحی و اخلاقی و افکار و تصورات و رسوم و عادات آن ملّت است. این امثال در طی هزاران سال در میان اقوام مختلف جهان شکفته و نشر یافته و در هر کشور بر حسب اختصاصات قومی و فرهنگی و آداب و سنن و مذهب و حتّی وضع جغرافیایی و سیاسی آن کشور ویژگیهای خاصی پیدا کرده‌اند.
اغلب امثال در لباس استعاره یا کنایه و یا در قالب کلامی موزون و دلنشین بیان شده‌اند و حاوی اندیشه‌ای عمیق و سودمند و یا انتقادی شدید و طنزآمیز از رفتار و