تمثیلات قرآن‌ صفحه 251

کلید کلمات خود دریچه روح آدمی را می‌گشاید.

از جمله مثالهائی که هر دو اثر تربیتی (یعنی تأثیر و نفوذ عمیق بر دلها و نشاط و انبساط خاطر) را در خود جمع دارند، آیاتی است که در ترسیم و توصیف حال منافقین، در ابتدای سوره بقره یاد شده است.

خداوند متعال، پس از آنکه در خلال 9 آیه، به ویژگیها و صفات منافقین اشاره داشته و از ماهیت پلید و چهره کریه آنها و گمراهی و ضلالتشان پرده برداشته، در ادامه برای تنوّع بخشیدن به سخن و انبساط خاطر شنوندگان و برانگیختن توجّهات آنها و در جهت تبیین ابعاد موضوع، دو مثال جالب را پشت بند کلام قرار داده و در ترسیمی گویا، حالات روحی منافقین و حیرت و وحشت و اضطراب و روان پریشی آنها را که نزدیک بود دلهایشان را پاره پاره کند و وجودشان را مضمحل سازد، به زیبایی تمام به تصویر کشیده است. «1»

3- برانگیختن قوای حسی در جهت اقناع عقلی‌

قرآن کریم برای بنیان گذاردن معارف و اعتقادات حقّه در دلها، و نفوذ تا اعماق روح و وجدان آدمی، از ابزارها و روشهای متعددی بهره جسته، ولی نزدیک‌ترین راه و همگانی‌ترین آنها، استفاده از قوای حسّی و مجسّد و مجسّم ساختن حالات و حوادث است، که تمثیلات و تشبیهات قرآن در این امر نقش مؤثّری را ایفا می‌نمایند.

امّا باید دانست که «قرآن طریقه خود را از حس گرائی محض جدا کرده است، زیرا تفکّری را پیشنهاد می‌کند که آدمی به واسطه آن، پوست طبیعت را بشکافد، و از آن در گذرد و قلب و جان آن را بنگرد أَ وَ لَمْ یَنْظُرُوا فِی مَلَکُوتِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَیْ‌ءٍ ... «2»

(1). بنگرید به: ضرب الامثال فی القرآن، ص 78.

(2). اعراف/ 185: آیا در ملکوت آسمانها و زمین و هر چیزی که خدا آفریده است ننگریسته‌اند؟