تمثیلات قرآن‌ صفحه 260

4- گسترش افق فکر و اندیشه انسان‌

در نظام تربیتی اسلام، انسانها به تفکّر و اندیشه در خداشناسی، انسان‌شناسی و جهان شناسی دعوت شده‌اند، تا از این رهگذر پوسته ظاهر جهان هستی را شکافته و با نگاهی ژرف به حقایق عالم، اهل معنی و معنویّت شوند.

قرآن بدایت این مسیر را مواجهه یا حسّی با جهان می‌داند و لذا در نگاشتن علم بر لوح ذهن، نخست از گوش و چشم سخن می‌گوید:

وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ ... «1»

خداوند که خود معلّم اوّل بشر است، در مقام تعلیم، کار را از مواجهه حسی انسان با جهان آغاز می‌کند. نمونه بارز این مسئله در داستان دو فرزند آدم و برانگیختن زاغ از ناحیه خدا- برای نشان دادن چگونگی دفن مردگان به انسانها- به چشم می‌خورد. «2»

به گفته علّامه طباطبائی آیه مربوط به این واقعه، تنها آیه‌ای است در قرآن، که حال بشر را در بهره‌برداری از حواس نشان می‌دهد و می‌رساند که انسان خواص چیزها را بوسیله حس بدست می‌آورد، و سپس با تفکّر در آنها به اغراض و مقاصد حیاتی خود می‌رسد! «3» ایشان می‌فرمایند:

«تأمّل در حال انسان و دقّت در آیات شریفه قرآنی بدست می‌دهد که علوم نظری انسانی یعنی علم به خواص اشیاء و معارف عقلیه‌ای که به دنبال آن است از حسّ سرچشمه می‌گیرند و خداوند از راه خواصّ اشیاء خارجی به او می‌آموزد همانطوری که از جمله:

«فبعث اللّه غرابا ...» استفاده می‌شود».

(1). نحل/ 78: خدا شما را از شکم مادرانتان- در حالی که چیزی نمی‌دانستید- بیرون آورد و برای شما گوش و چشمها و دلها قرار داد.

(2). بنگرید به: سوره مائده، آیه 30.

(3). و (4). تفسیر المیزان، ج 5، 470 و 471.