تمثیلات قرآن‌ صفحه 264

به هر جهت، همین روشهای منحصر به فرد قرآن بود که سبب گردید نیروی فکر و اندیشه مسلمانان از صدر اسلام تا کنون در مواجه با آیات ژرف و تفکّر برانگیز قرآن- و از جمله تمثیلات الهام‌بخش آن- بسیج گردد، و موضوعات و مباحث دقیق و عمیق آن بود که عطش علمی مسلمانان را فزونی بخشید و آنان را برای دستیابی به راز و رمزهای موجود در لابلای آیات قرآن به حرکت و پویایی وا داشت و باعث پیدایش مشربها و نخله‌های گوناگون فکری و اعتقادی در عالم اسلام گردید.

در این میان، مثالهای نغز قرآن که از دیرباز مورد توجّه علما و اندیشمندان اسلامی بوده، خود باعث پیدایش بسیاری از آراء و اعتقادات کلامی، فقهی، علمی و تربیتی گردیده «1» و دقّت و تأمّل در ظرائف و لطائف تمثیلات قرآنی، خود مبدأ خلق آثار گرانسنگی از ناحیه علمای اسلامی بوده است.

5- رشد هماهنگ و متعادل غرایز و عواطف بشری‌

وجود آدمی را مجموعه‌ای از غرایز و عواطف و احساسات و تمایلات گوناگون احاطه نموده است، که برخی از آنها نقش ترغیب و تشویق و تهییج را در آدمی عهده‌دار هستند و دسته‌ای دیگر نقش تحذیر و بازدارندگی را بر عهده دارند.

موفقیّت یک مربّی و یا یک نظام تربیتی مطلوب، در گرو ایجاد توازن و هماهنگی میان این غرایز و عواطف گوناگون است، چرا که غلبه بی‌حکمت یک غریزه و میل بر سایر غرایز و امیال، تعادل و توازن شخصیّت آدمی را مختل ساخته و در نهایت او را به ورطه انحراف و تباهی سوق می‌دهد، و اگر شاهد هستیم که برخی روشهای تربیتی کارگر نیفتاده و از دستیابی به یک نتیجه مطلوب بازمانده‌اند، تنها به دلیل عدم توفیق در

(1). دکتر محمّد علی الصغیر در کتاب: الصورة الفنیة فی المثل القرآنی (از صفحه 399 تا 407) مبادرت به گردآوری تعدادی از آراء فقهی و کلامی که از تمثیلات قرآنی اقتباس گردیده‌اند، نموده است.