تمثیلات قرآن‌ صفحه 28

«مثل یک شعبه مهمّ از ادبیات هر زبان و نماینده ذوق فطری، قریحه ادبی، افکار، عادات، اخلاق و احساسات اهل آن زبان است، وقتی که امثال جاریه بین یک ملت را به دقّت مطالعه و در نکات و دقائق آن تأمّل کنید، طوری بر طرز زندگی اجتماعی و انفرادی، درجه تربیت و تمدّن، پایه ترقّی و تنزّل، رسوم و عقاید، احساسات و تصوّرات آن ملت مطّلع می‌شوید که گوئی با افراد طبقات مختلفه آن، شریک زندگی و رفیق شب و روز بوده‌اید.» «1»

به این ترتیب می‌توان گفت: مثالهای رایج در میان هر جامعه‌ای خلاصه تجربیات و چکیده فرهنگ آنها است و همچون آینه‌ای تمام نما، انعکاس دهنده ویژگیها و روحیات و افکار و سایر مظاهر اجتماعی یک جامعه است، و از جهت دیگر مثالها را می‌توان از مهمترین ابزارها در جهت حفظ و صیانت حکمتها و مواعظ و دستورات اخلاقی یک جامعه و انتقال دهنده آنها از نسلی به نسل دیگر قلمداد نمود.

2- حسّی نمودن مسائل عقلی‌

از آنجا که انس انسان بیشتر با محسوسات است و حقایق پیچیده عقلی از دسترس افکار نسبتا دورتر است، مثالهای حسّی آنها را از فاصله دور دست نزدیک می‌آورد و در آستانه حس قرار می‌دهد، و درک آن را دلچسب و شیرین و اطمینان بخش می‌سازد. «2»

خاصیت «مثل» این است که معارف معقول و بلند را به سطح مطالب متخیّل و محسوس تنزّل می‌دهد تا در سطح فهم همگان قرار گیرد. «مثل» همانند ریسمانی است که از اوج معرفتهای والا به سطح افهام توده مردم آویخته می‌شود تا آنان که توان ادراک معارف بلند را در قالب ممثّل ندارند، به مثل تمسّک جسته و در حدّ خود بالا روند، و مثل را در سطح مناسب خویش ادراک کنند.

انسان هر چه ساده‌اندیش‌تر باشد، نیازش به مثل بیشتر است و به هر میزان با معارف عمیق انس بیشتری پیدا کند نیازش به مثل کمتر می‌شود. «3» (1). داستان نامه بهمنیاری، مقدّمه، ص «ز».

(2). تفسیر نمونه، ج 10، ص 173.

(3). تفسیر تسنیم، ج 2، ص 326 و 327.