تمثیلات قرآن‌ صفحه 31

3- نزدیک کردن راه و تنزّل معارف بلند

گاه می‌شود که برای اثبات یک مسئله عمیق منطقی و عقلانی باید انسان به استدلالات مختلفی متوسّل گردد که باز هم ابهام اطراف آن را گرفته است، ولی ذکر یک مثال روشن و کاملا هماهنگ با مقصود، چنان راه را نزدیک می‌سازد که تأثیر استدلالها را افزایش می‌دهد و از ضرورت استدلالات متعدد می‌کاهد.

بسیاری از مباحث علمی در شکل اصیلش تنها برای خواص قابل فهم است و توده مردم استفاده چندانی از آن نمی‌بردند، ولی هنگامی که با مثال آمیخته و به این وسیله قابل فهم گردد مردم در هر حدّ و پایه‌ای از علم و دانش باشند از آن بهره می‌گیرند.

بنابراین مثالها به عنوان یک وسیله تعمیم علم و فرهنگ کاربرد غیر قابل انکاری دارند. «1»

مثل از یک سو معارف را تنزّل می‌دهد و از سوی دیگر اندیشه را بالا می‌برد و اگر مطلبی در سطح فکر مخاطب قرار گرفت قابل ادراک او می‌شود. مانند آنکه برای آشنائی با نسبت روح به بدن، آن را به رابطه ناخدای کشتی با کشتی یا ارتباط زمامدار با جامعه مثل می‌زنند و می‌گویند: «الروح فی البدن کالسلطان فی المدینة و کالرّبان فی السفینة.» «2»

4- تأثیرگذاری بر مخاطب‌

تمثیل را می‌توان یکی از بهترین روشهای بلاغی دانست که بیشترین تأثیر را در نفوس دارد. «3» تمثیل، ترسیم خیال است، که در وهم حالت تجسّد پیدا می‌کند و شنونده یا بیننده را چنان تحت تأثیر قرار می‌دهد که گمان می‌کند شخصا در معرکه حضور دارد و حوادث را از نزدیک مشاهده می‌کند. گاهی قدرت ترسیم به قدری بالاست که شنونده یا بیننده گمان می‌برد خود قهرمان معرکه است. «4» (1). تفسیر نمونه، ج 10، ص 173.

(2). تفسیر تسنیم، ج 2 ص 525.

(3). تفسیر المنار، ج 1 ص 167.