تمثیلات قرآن‌ صفحه 36

شرایط زمان و مکان اجازه نمی‌دهد که سخن، بی‌پرده و بی‌پروا یا به صورت امر و نهی، گفته شود، ابزار «تمثیل» شاید یکی از کارآمدترین وسائل و حربه‌ها است.

آری، «لسان مثل در پرده کنایت و اشارت که ابلغ از تصریح است، مطالب عالیه و حکیم شافیه را تعلیم می‌دهد.» «1»

6- ایجاد تنوّع و انبساط خاطر

در مسائل آموزشی و تربیتی، برای تقریب ذهن و زدودن آثار خستگی در مخاطبان یکی از ابزارهای کارآمد، استفاده از تمثیل و مثل در جای جای مواد آموزشی است. به تجربه ثابت شده است در القای مفاهیم عقلانی در مباحث مختلف، چنانچه همراه با تمثیل و مثل نباشد، مخاطبان زودتر از موعد دچار واکنش منفی می‌شوند و این خود باعث هدر رفتن بخشی از انرژی طرفین است که نتیجه‌گیری را دچار خلل می‌سازد. «2»

مثل به منزله واعظی شیرین زبان و ناصحی مهربان است، که افراد ملّت را با لسانی ساده و بیانی دلچسب و ملایم به پیروی اخلاق حسنه و ترک اعمال نکوهیده دعوت کرده، اخلاق و افکار آنها را به بهترین ترتیبی تهذیب و تنویر می‌نماید.

واعظ و خطیب هر قدر شیرین سخن باشد، ممکن است وعظ و خطابه او در بعضی مستمعین تولید کسالت و ملال کند، لیکن «امثال» از این نقص مبرا بوده و هر گوشی از شنیدن آن لذت می‌برد و هیچ‌کس از مطالعه آن خسته و دلتنگ نمی‌شود. «3»

در روایات اسلامی، به مسئله ایجاد تنوّع و انبساط خاطر و مقیّد نکردن فکر و اندیشه در چهار چوبهای تنگ و کسل کننده، و به زنجیر نکشیدن روح و روان در غل و زنجیرهای عادات ملالت‌آور دقّتی شایان و در خور توجّه بعمل آمده است. از جمله:

پیامبر گرامی اسلام صلّی اللّه علیه و اله فرمود: (1). امثال قرآن، ص 2.

(2). مثل‌ها و پندها، مقدمه.

(3). داستان نامه بهمنیاری، مقدّمه، ص «یج».