تمثیلات قرآن‌ صفحه 38

در ذهن دیرتر بماند و موضوع آن لطیف‌تر باشد، و مقاصد بسیار در الفاظ اندک درج افتد، و اغراض دور در معرض معنی نزدیک تقریر پذیرد.» «1»

8- آرایش و زینت بخشیدن به کلام‌

استفاده از مثل، کلام گوینده یا نویسنده را آرایش می‌دهد و از خشکی و جمود بیرون می‌آورد. به عبارت دیگر نمک و تزیین سخن آدمی است، و چون از کلام معمولی بیشتر به دل می‌نشیند نه تنها مردم عامی، بلکه گویندگان و نویسندگان بزرگ نیز در بسیاری از موارد برای تقویت نیروی استدلال و افزایش تأثیر انفعالی سخن خویش بدان استشهاد می‌کنند. بدین طریق کلام آنها کمال و جمال بیشتری پیدا می‌کند و تأثیر و جذبه‌اش دو چندان می‌شود، و در حقیقت امثال سائره در هر زبان نمک و چاشنی آن زبان هستند و به مصداق سخن سنائی: «بی‌نمک هیچ دیگ جوش نیاید.» «2»

ابو اسحاق ابرهیم بن سیّار معروف به نظّام (متوفّی 221 ه) می‌گوید:

«یجتمع فی المثل اربعة لا تجتمع فی غیره من الکلام: ایجاز اللفظ و اصابة المعنی و حسن التشبیه وجودة الکنایة، فهو بلاغة النهایة.» «3»

در مثل چهار ویژگی وجود دارد که در سخنان دیگر یافت نمی‌شود: ایجاز در لفظ، انتقال معنا، تشبیه نیکو و کنایه زیبا، و این آخرین پایه بلاغت سخن است که بالاتر از آن ممکن و متصور نیست.

و صاحب کتاب «عقد الفرید» می‌گوید:

«مثل آرایش و زینت کلام، و جوهر لفظ و شیرینی معنا و مفهوم است ... چیزی از ارزش آن نمی‌کاهد و جای آن را نمی‌گیرد.» «4» (1). تفسیر بصائر، ج 1، ص 40.

(2). ده هزار مثل فارسی، مقدّمه، ص 8.

(3). مجمع الامثال، میدانی، ص 6