- «فهرست اجمالی مطالب» 1
- «فهرست تفصیلی مطالب» 2
- «مقدّمه» 6
- «فصل 1» «معنای مثل و اقسام آن» 9
- معنای مثل 9
- «بخش اوّل» «تمثیل و جایگاه آن» 9
- اقسام مثل 12
- «فصل 2» «اهمیّت تمثیل و نقش شایان آن» 16
- «فصل 3» «فواید مثال» 25
- 1- آشکار نمودن روحیات و تجربیات اقوام 25
- اشاره 25
- 2- حسّی نمودن مسائل عقلی 28
- 3- نزدیک کردن راه و تنزّل معارف بلند 31
- 4- تأثیرگذاری بر مخاطب 31
- 5- از تلخی پند کاستن (پند در پرده کنایه) 35
- 6- ایجاد تنوّع و انبساط خاطر 36
- 7- انتقال معانی بسیار در قالب الفاظ کم (ایجاز) 37
- 8- آرایش و زینت بخشیدن به کلام 38
- 9- خاموش ساختن افراد لجوج و عنود 39
- «بخش دوم» «تمثیل در قرآن کریم» 40
- 2- جایگاه و اهمیّت تمثیل در قرآن 40
- «فصل 1» «جایگاه و اهمیّت تمثیل در قرآن کریم» 40
- 1- واژه مثل و معانی آن در قرآن: 40
- اشاره 43
- فصل 2 «ویژگیهای تمثیلات قرآنی» 43
- 3- نقش تمثیلات قرآن در فهم معارف بلند الهی 43
- 1- جامعیّت و گستردگی 44
- 2- سهولت و قابل فهم بودن 47
- 3- تصویرگری مفاهیم و حیات بخشیدن به الفاظ 53
- 4- استفاده از مظاهر و پدیدههای طبیعی 61
- 5- دقت و واقعیّت (خیالی و خرافی نبودن) 64
- 6- ارتباط و هماهنگی با محیط 68
- 7- تنوّع اسلوب 72
- 8- نظم منطقی (توالی موضوعات) 75
- اشاره 78
- 9- روش مقایسهای (تقابل و رویاروئی صحنهها 78
- الف) روش مقایسهای در یک آیه: 80
- ب) روش مقایسهای در چند آیه 81
- 10- ایجاز (حذف برخی مقاطع و صحنهها) 83
- اشاره 89
- «فصل 1» «اهداف تربیتی تمثیلات قرآن» 89
- «بخش سوم» تمثیل در نظام تربیتی قرآن کریم 89
- 1- توجّه دادن به ارزشها و مکارم اخلاقی و بر حذر داشتن از زشتیها و پلشتیها 90
- اشاره 90
- 1) انفاق در راه خدا 91
- الف) نمونه هایی از فضایل اخلاقی در تمثیلات قرآنی 91
- 2- استقامت و پایمردی در راه هدف 96
- ب) نمونههائی از رذائل اخلاقی در تمثیلات قرآنی 99
- 1) عهد شکنی 99
- 2- غیبت 102
- 3- قساوت قلب 105
- 4- علم بیعمل 109
- اشاره 112
- 5- انفاق توأم با منّت و آزار 112
- الف) تمثیل «مؤمن» و «کافر» در قالب مقایسه 115
- اشاره 115
- [تمثیلات مقایسه ای برای ترسیم ارزشها و ضد ارزشها] 115
- اشاره 115
- 1) تمثیل مؤمن و کافر به «زنده» و «مرده» 116
- 2) تمثیل مؤمن و کافر به «بینا و سمیع» و «کور و کر» 120
- 3) تمثیل مؤمن و کافر به «زمین حاصلخیز» و «زمین شورهزار» 122
- 4- تمثیل مؤمن و کافر به «راستان» و «کژان» 125
- 5- تمثیل مؤمن و کافر به «گشاده سینه» و «سینه سخت» 127
- 6- مقایسه «مؤمن» و «کافر» در تمثیلاتی جامع 128
- اشاره 130
- ب) تمثیل «موحّد» و «مشرک» در قالب مقایسه 130
- 1) تمثیل موحّد و مشرک به «بندهای با یک مولا» و «غلامی چند خواجه» 131
- 2- تمثیل موحّد و مشرک به «انسان آزاده» و «بندهای زر خرید» 135
- 3- تمثیل موحّد و مشرک به «توانمندی گویا» و «گنگی ناتوان» 136
- ج) تمثیل «مؤمن» و «منافق» در قالب مقایسه 138
- اشاره 140
- 2- ترسیم و تصویر حقایق غیبی، مفاهیم اعتقادی و حالات نفسانی و روحی در قالب امور محسوس و ملموس 140
- الف) نقش تمثیلات قرآنی در تبیین حقایق غیبی 143
- اشاره 143
- 1- تمثیل ذات پاک خداوند به نور 144
- 2- تمثیل علم نامحدود و بینهایت الهی 147
- ب) نقش تمثیلات قرآن در تبیین مبانی اعتقادی 149
- اشاره 149
- تمثیل ایمان و کفر به «درخت پاک» و «درخت ناپاک» 150
- اشاره 153
- ج) نقش تمثیلات قرآن در ترسیم و تجسیم حالات روحی افراد 153
- 1- حالت حرص و ولع شدید عالمان دنیاپرست 154
- 2- حالت ظلمانی که کفّار را احاطه نموده 157
- 3- حالت سقوط و سرنوشت دردناک مشرکین 159
- 4- حالت تحیّر و سرگردانی منافقین 160
- 3- ارائه الگوها و نمونههای عینی 162
- 5- حالت بیثباتی و عدم استقلال منافقین 162
- اشاره 162
- 1- الگوهائی از زنان مؤمن و کافر 165
- 2- ترسیمی از موضع مستکبران در برابر مستضعفان 168
- 4- برانگیختن نیروی فکر و اندیشه بشر (تشحیذ ذهنی) 170
- 5- عبرت آموزی از وقایع و حوادث تاریخی و تبیین سنّتهای الهی 176
- اشاره 176
- 1- عاقبت کفران نعمت 178
- 2- سرگذشت عبرتآموز «اصحاب القریه» 181
- 6- آشکار نمودن اصالت حقّ و ناپایداری باطل 186
- اشاره 186
- 1- تعریف حقّ و باطل 187
- 3- چگونگی پیدایش باطل 188
- 2- معیارهای تشخیص حقّ از باطل 188
- 4- ویژگیها و مشخصات باطل 189
- الف) باطل تنها در یک لباس ظاهر نمیشود 189
- ج) باطل طفیلی است! 190
- ب) باطل دنبال بازار آشفته است! 190
- د) باطل جولان دارد! 190
- 5- مبارزه حقّ و باطل همیشگی است 191
- اشاره 192
- 7- تبیین حقیقت دنیا و ناپایداری آن 192
- مثال اول: زینت بیدوام 194
- مثال دوّم: زرق و برق ناپایدار 197
- مثال سوم: متاع غرور 199
- 8- تحقیر آرمانها و مبانی فکری و اعتقادی مشرکین و کفّار 204
- اشاره 204
- الف) طرد مبانی فکری و اعتقادی کفّار در تمثیلات قرآن 206
- 1- تمثیل کفّار به حیواناتی گنگ 206
- اشاره 206
- 2- تمثیل اعمال کفّار به سرابی در بیابان 208
- 3- تمثیل اعمال کفّار به خاکستری بر سینه تندباد 210
- 4- تمثیل ورود کفّار به بهشت به داخل شدن شتر به سوراخ سوزن! 212
- اشاره 213
- ب) طرد مبانی فکری و اعتقادی مشرکین در تمثیلات قرآن 213
- 1- تمثیل تکیهگاه سست مشرکین به لانه عنکبوت 214
- 2- تمثیل معبودهای دروغین مشرکین به موجوداتی ضعیفتر از مگس 218
- 3- تمثیل مشرکین به جوینده آبی که هرگز بدان نرسد! 221
- 4- تمثیل مشرکین به افرادی متحیّر و سرگردان 223
- 9- خاموش ساختن افراد لجوج و عنود 226
- 10- ابتلاء و امتحان برای آشکار نمودن گوهر حقیقت آدمی 229
- «فصل 2» «آثار تربیتی تمثیلات قرآنی» 238
- اشاره 238
- 1- تحوّل آفرینی و نفوذ و تأثیر گذاری عمیق بر دلها 240
- 2- ایجاد نشاط و انبساط خاطر 249
- 3- برانگیختن قوای حسی در جهت اقناع عقلی 251
- 4- گسترش افق فکر و اندیشه انسان 260
- 5- رشد هماهنگ و متعادل غرایز و عواطف بشری 264
- 6- ارتباط دادن آدمی با واقعیّتهای زندگی و بازداشتن از تخیّلات و اوهام 270
- اشاره 270
- 1- گسترش شعاع تأثیرگذاری 271
- 2- ایجاد ارتباط دقیق و مستحکم بین مخاطب و اهداف دینی و تربیتی 272
- «خاتمه» 273
- فهرست منابع 275
- «فهرست آیات» 280
- فهرست اعلام (اشخاص) 289
رفته است که محقّقین بدانها اشاره داشتهاند.
از جمله: دکتر عبد المجید عابدین به نقل از «مانسون» به دو مثال خرافی تورات- که با بهرهگیری از حکایت نباتات ساخته و پرداخته شدهاند- اشاره نموده و میگوید:
«در تورات دو مثال بر مبنای خرافه هائی از عالم نباتات وارد گردیده است. یکی خرافه «یوتام» در سفر داوران (فصل 9 عبارات 7 تا 15) و دیگری خرافه: «بوته خار و درخت سرو» در سفر دوم پادشاهان (فصل 14 عبارت 9)» «1» همچنین «بنتزن» دو مثال دیگر تورات را از مثالهای خرافی دانسته، که این دو مثال به بهرهگیری از حکایت حیوانات ساخته و پرداخته شدهاند، و هر دو در سفر حزقیال بکار رفتهاند. اوّلین آنها مثل: «عقاب و درخت مو» (فصل 17 عبارت 3 تا آخر فصل) و دیگری مثال «ماده شیر و بچههایش» است. (فصل 19 عبارت 3 تا آخر فصل) «2» که در این مثالها میبینیم برای حیوانات شأنی همچون انسان قائل شده که همانند آدمی می توانند در اموری دخل و تصرّف کنند! همچنین در تمثیلات دوران جاهلیّت نیز مثالهای خرافی بسیاری به چشم می خورد، «3» و چنانچه مقایسهای میان اینگونه مثالها با مثالهای خرافی تورات داشته باشیم، درمییابیم که اعراب جاهلی بیشتر به خرافاتی تمایل داشتهاند که در آن از حیوانات یاد شده، در حالیکه یهودیان بیشتر به خرافاتی که در آنها از گیاهان یاد شده روی آوردهاند، که شاید بتوان سرّ این امر را در نوع متفاوت زندگی هر یک از آنها جویا شد. بدین معنا که اعراب بیشتر به بادیه نشینی و صحرانوردی خو کرده بودند، در حالیکه یهودیان بیشتر با کشاورزی و زراعت امرار معاش مینمودند. «3» (1). الامثال فی النثر العربی القدیم، ص 165. به نقل از: الامثال فی القرآن الکریم، فیّاض، ص 429.
(2). 170 p/ 1. LOV tnematseT dlO eht oT noitcudortnI و الامثال فی النثر العربی القدیم، ص 165. به نقل از همان منبع و صفحه.
(3). بنگرید به همان: ص 430.