تمثیلات قرآن‌ صفحه 68

6- ارتباط و هماهنگی با محیط

«1» بدون شک هر سخنوری از محیطی که در آن زندگی می‌کند تأثیر می‌پذیرد، و به همین دلیل می‌توان نوع حرف زدن افراد شهری را از روستائی و نوع حرفهای آنها را از بادیه نشینان به راحتی تشخیص داد، و این نیست مگر بخاطر آن که محیط یکی از اضلاع سه‌گانه شخصیّت آدمی را تشکیل می‌دهد.

و درست به همین دلیل است که برای محقّقین آشنای به علم تاریخ، تشخیص و تمیز میان شعر جاهلی با شعر عصر اسلامی و تمییز شعرهای عصر اموی از شعرهای عصر عباسی چندان دشوار نیست، و این نتیجه تأثیرات فراوانی است که محیط و فضای فرهنگی هر عصری بر میراث ادبی آن از خود بجای می‌گذارد.

در قرآن کریم، نیز با وجود آنکه کلام آن از بارقه الهی است و از سرچشمه خالق هستی جریان یافته و از تأثیرپذیری از موجودات عالم و رنگ پذیری از محیط زمان و مکان منزّه و مبرّی می‌باشد، لیکن نزول آیات قرآن و نحوه خطاب افراد هیچگاه در خلأ و بدون توجّه به ویژگیهای مخاطبین و شرایط زمانی و مکانی آنها نبوده است.

مثالهای قرآن کریم نیز از این امر مستثنی نیست، زیرا در این تمثیلات که همگی برای هدایت بشر نازل شده، به وضوح می‌توان دریافت که هر کدام از مثالها هدف خاصی را تعقیب می‌کنند. و در اغلب مثالهای مکّی ویژگیهای بارز محیط مکّه، و در اغلب مثالهای مدنی ویژگیهای بارز محیط مدینه بروز و ظهور آشکاری دارد.

بدین معنا که: مثالهای مکّی، غالبا پیرامون علاج بیماریهای اعتقادی دور می‌زند که شهر مکّه از آن رنج می‌برد و پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله در این محیط بود که به مجادله با مشرکین و طرد مبانی فکری آنها کمر همّت بست و آنها را به ایمان به خدای یکتا، و طرد خدایان (1). در این بحث از کتاب: الامثال فی القرآن، جعفر سبحانی، صفحه 38 تا 42 بهره جسته‌ایم. همچنین در این باره بنگرید به: الامثال فی القرآن الکریم. محمّد جابر فیّاض، ص 277 و الصورة الفنیّة فی المثل القرآنی، محمد علی الصغیر، ص 99 تا 104 و قرآن و فرهنگ زمانه، محمد علی ایازی، ص 12 تا 61.