تمثیلات قرآن‌ صفحه 75

8- نظم منطقی (توالی موضوعات)

یکی از مشخصاتی که می‌توان آن را در بسیاری از تمثیلات قرآنی سراغ گرفت، جنبه نظم بدیع و منطقی است که بر مجموعه آیاتی که آن تمثیل در آنها قرار گرفته حاکم است. «1» بدین معنا که قرآن کریم در تمثیلات خود برای دست‌یابی به یک نتیجه تربیتی مناسب، ابتدا به ذکر مقدّمه یا پیش زمینه‌ای متناسب با همان موضوع پرداخته، سپس درباره آن موضوع با ذکر یک مثال، آن معنا و حقیقت را به خوبی ترسیم نموده، و آنگاه به ذکر مؤخّره‌ای که در حکم نتیجه یا هدف نهایی تمثیل است، روی آورده است.

به این ترتیب، می‌توان گفت که تمثیلات قرآنی را غالبا یک مقدّمه و یک مؤخّره احاطه نموده است که هر دو آنها نیز هماهنگی و تناسب کاملی با آن مثال دارد و مجموعا یک نظم بدیع و منطقی را سامان می‌بخشند.

برای این موضع میتوان به چند نمونه ذیل اشاره نمود که در هر یک از آنها، این ارکان سه گانه نمود آشکاری دارد:

1- در آیات 175 تا 178 سوره اعراف، شاهد ویژگی یاد شده به وجه ذیل می‌باشیم:

مقدّمه:

وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِی آتَیْناهُ آیاتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطانُ فَکانَ مِنَ الْغاوِینَ (175) وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَی الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ ...

موضوع مثل:

فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ.

مؤخّره:

ذلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا، فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ (176) ساءَ مَثَلًا الْقَوْمُ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ أَنْفُسَهُمْ کانُوا یَظْلِمُونَ (177) مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِی وَ مَنْ یُضْلِلْ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ (178) (1). در این خصوص بنگرید به: ضرب الامثال فی القرآن، ص 93 تا 99.