تمثیلات قرآن‌ صفحه 91

آری، هر آن کس که در مثالهای قرآنی- و حتی در تمثیلات نبوی و ولوی- دقّت و تأمّل بخرج دهد به وضوح در می‌یابد که صبغه اصلی آنها، بر اساس نکات اخلاقی و تربیتی و به منظور ارشاد و راهنمایی انسانها بنا گردیده، و هدف غایی و نهایی از اینگونه تمثیلات، غرس شجره طیّبه ایمان در ضمیر آدمی و بهره‌مندی وی از میوه‌های شیرین و دلپذیر این درخت پاک و از سوی دیگر خشکاندن درخت ناپاک کفر و شرک و گناه در نهاد آدمی و برحذر داشتن او از این شجره ممنوعه است! و این نکته‌ای است که معلّمین و مربّیان تربیتی که در روشهای خود از تمثیل و تشبیه و داستان پردازی بهره می‌جویند، نباید از آن غفلت نمایند، تا مبادا با پرداختن به مسائل فرعی و حاشیه‌ای ذهن مخاطب را مشغول داشته و او را به آنچه از هدف اصلی دور می‌سازد سوق دهند، چرا که بدینسان نه تنها به نتیجه مطلوب دست نمی‌یازند، بلکه گاه نتیجه معکوسی را شاهد خواهند بود.

در این بحث، ضمن بر شماردن نمونه‌هایی از فضائل و رذائل اخلاقی در تمثیلات قرآنی، و ضمن اشاره به تمثیلاتی که در آنها برای ترسیم ارزشها از ضد ارزشها از روش مقایسه، استفاده شده تلاش خواهیم نمود تا حد امکان به جنبه‌های تربیتی و نکات اخلاقی که در هر یک از تمثیلات بکار رفته اشاره نماییم.

الف) نمونه هایی از فضایل اخلاقی در تمثیلات قرآنی‌

1) انفاق در راه خدا

مثال اوّل:

مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ. «1»

«کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند همانند بذری هستند که هفت خوشه (1). بقره/ 261.