حجاز درصدر اسلام صفحه 122

فصل ششم: تولیدات کشاورزی

اشاره

حجاز در منطقه صحرایی است در آنجا باران کم می‌بارد و هیچ رودخانه‌ای نیست و آب اندک و زمین خشک است بی هیچ آب و گیاهی. قرآن وضع مکه را از زبان ابراهیم به هنگام مناجات با پروردگارش بیان می‌فرماید که ای پروردگار من، من فرزندان خود را در وادیی نهادم که در آن کشته‌ای نمی‌روید. البته این اشارت به اقلیم مکه است نه تمام حجاز.

واقع این است که کتابهای جغرافیا و بلدان به بعضی از مناطق حجاز که در آنجا آب و گیاهی نیست اشارت کرده‌اند. اغلب این مناطق در مشرق حجاز و نزدیک حَرّه (/ سنگلاخ) سُلَیم و سَوارقیّه است. و این امر تنها به سبب نبودن آب نیست زیرا در پاره‌ای جایها چاههایی توان یافت ولی مسئله مهم وضع خاک است. عَرّام اطلاعات جالبی از مناطق بایر و بی‌آب و گیاه به دست می‌دهد. مثلًا از قریه مَلْحاء در وادی قَوران چنین می‌گوید: در اطراف آن ارتفاعات ذومَجْر است و در آنجا آب وجود دارد. مخصوصاً در لَقْف آب چاهها فراوان است ولی در آنجا نه زراعت هست و نه نخل. زیرا زمینش سخت و خشن است و حاصلی برنمی‌آورد. «(1)» در محاذی ابْلی کوهی است به نام ذوالموقعه و در محاذی آن از جانب راست یعنی سمت قبله کوهی است به نام نِفار (یاقوت: العار). نِفار و ذوالموقعه دو کوه‌اند بلند ولی بی‌حاصل. در نزدیکی نِفار آبی نیست و خَرِب کوهی است میان نِفار و ابْلی در دیار بنی‌سُلَیم که در آن هیچ چیز نمی‌روید. و بالاتر از لَقْف چاه شسّ است، سپس ذات‌الفار و در محاذی آن کوهی است به نام اقراح. بلند ولی خشک و بی‌گیاه. «(2)»